Zomer 2019: vierde warmste zomer sinds het begin van de metingen

Zowel in België als Nederland werd de meteorologische zomer van 2019 (1 juni tot 31 augustus) de vierde warmste, gemeten sinds 1901. We konden de zomer daarbij opdelen in verschillende warmere en meer wisselvallige intervallen, waarbij de duidelijk warmere periodes eind juni, eind juli en eind augustus plaatsvonden. In België resulteerde dit in 3 nationale hittegolven, in Nederland waren dit er 2. Ook staat de zomer in de top 10 van zonnigste zomers gemeten sinds 1901.

Desondanks waren er regelmatig stevige onweersbuien, die zorgden voor grote regionale verschillen qua neerslaghoeveelheden met op meerdere plaatsen ook schade. Hieronder geeft onze klimaatdeskundige Yoni Verhaegen een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen tijdens deze 3 maanden.

• Volg de weerupdates op de voet via Facebook en Twitter
• Volgen jullie al de weerberichten op Youtube?

Juni 2019

Onweerachtige periode en eerste hittegolf in België

De meteorologische zomer van 2019 startte meteen scherp: op 1 en 2 juni werden zomerse temperaturen gemeten, op de 2^e waren die op meerdere plaatsen zelfs tropisch. Onder invloed van een hogedrukgebied boven midden-Europa werd namelijk met een zuidelijke lucht, behoorlijk warme lucht naar ons geadvecteerd. Plaatselijk resulteerde dit reeds in stevige onweders, met lokaal zelfs overlast.

Na de 2e juni ging het echter bergaf met het weer, omdat verschillende lagedrukgebieden elkaar opvolgden en bleven rondtollen in onze omgeving. Doordat de overgang tussen frissere en warmere lucht echter in onze omgeving bleef liggen, leverde dit regelmatig een onstabiele atmosfeer op met onweders en plaatselijk veel neerslag.

Bovendien werden er meldingen gemaakt van mogelijke tornado’s op de 4^e juni in Nederland (onder andere in de buurt van Rheden, Emmeloord, Ommen en Haaksbergen).

Door de invloed van lagedrukgebieden konden storingen en koele zeelucht ook makkelijk tot onze regio doordringen. Tijdens de eerste en tweede decade van juni bleef het dan ook grotendeels wisselvallig en vaak te fris. Op de 7^e daalde de temperatuur tot 2.7 graden in Elsenborn (Ardennen, België) en ook in Nederland dook het kwik vlot in de enkele cijfers (minimaal 5.6 graden bij Terschelling). Op de 8^e werd het op veel plaatsen met moeite 17 tot 18 graden, in de Ardennen was 15 graden zelfs te moeilijk en aan de kust werden windstoten van meer dan 90 km/h gemeten onder invloed van een kleine, maar venijnige depressie.

Op de 6^e werden er rukwinden tot 127 km/h gemeten aan de voorzijde van een onweersfront in Cabauw, Nederland en tot 133 km/h in Ouderkerk a/d Amstel. Net zoals op 4 juni werden er op 10 en 19 juni plaatselijk ook supercells waargenomen, met windschade door hevige rukwinden (104 km/h in het centrum van België en tot 94 km/h nabij Ell, Nederland op de tiende) en mogelijk ook een enkele tornado op de 19e. Ook werd hagel tot 3-4 cm gemeld.

Op de 19^e kregen vooral het westen en centrum van de Benelux daarbij ook vrij veel neerslag te verwerken. Er werd zo’n 63.2 mm neerslag gemeten tijdens een stevig onweer in Stabroek (België), terwijl lokale waarnemingen zelfs hoeveelheden boven 70 mm rapporteerden op 2 uur tijd die dag in de regio Kalmthout (tegen Antwerpen, Belgie). Ook in De Bilt (Nederland) viel toen 40.8 mm. Deze wisselvallige periode zorgde er uiteindelijk voor dat juni op veel plaatsen een iets te natte maand was, alhoewel er sterke regionale verschillen waren door het buiige karakter van de neerslag.

Richting de derde decade van de maand juni sloeg het weer om, doordat een hogedrukgebied zich ontwikkelde boven het midden en oosten van Europa. Op de 18^e en 19^e stegen de temperaturen al vlot voorbij zomerse waarden op veel plaatsen, maar naar het einde van de maand toe werd het pas echt warm. Ondertussen kregen we wel nog even wat waterhoosjes te verwerken en konden we genieten van prachtige lichtende nachtwolken.

Op veel plaatsen kwam het op het einde van de maand tot een regionale hittegolf, in België lukte dit ook nationaal (in Ukkel van 23 tot 30 juni met als hoogtepunt 32.6 graden op de 29^e). In Nederland (De Bilt) was dit echter niet het geval. In het zuidoosten van Nederland werden echter wel temperaturen boven 36 graden gemeten op de 25^e. Verder bleef het op de meeste plaatsen ook droog tijdens de laatste 10 dagen van juni.

Ondanks de langere wisselvallige periode was het over het algemeen ook een zonnige maand. In totaal scheen de zon uiteindelijk 222 uur (normaal 189,5 uur) in Ukkel. In Nederland scheen de zon gemiddeld over het land ongeveer 266 uren tegen 201 normaal. De grootste bijdrage kwam door de zonnige, droge en warme laatste decade van de maand.

Op de 30^e werd het op verschillende plaatsen nog zomers warm, maar stilaan doken nieuwe depressies op vanaf de Atlantische oceaan, de welke opnieuw een eerder wisselvallige periode inluidden voor het begin van de maand juli.

Al bij al kregen we dus een veel te warme junimaand (Ukkel en de Bilt respectievelijk +2.3 en +2.5 graden warmer dan normaal), die op veel plaatsen iets te nat was (Ukkel en de Bilt respectievelijk 26.3 en 55.0 mm meer dan normaal), alhoewel er grote regionale verschillen waren door het buiige karakter tijdens de eerste en tweede decade van de maand (vooral het westen kreeg veel neerslag, in het oosten was het over de gehele maand gezien droger).

Zeker tijdens de eerste en tweede decade was er geregeld spektakel met stevige onweersbuien en plaatselijke overlast door hagel, wind (mogelijk tornado’s) en overvloedige neerslag. Afsluiten deden we met een droge, warme en zonnige periode met op veel plaatsen een regionale (in België ook nationale) hittegolf.

Juli 2019

All-time temperatuurrecords verbroken tijdens intense hittegolf

De eerste helft van de maand juli bracht ons droog, rustig en vaak te fris weer. Dit hadden we te danken aan een hogedrukgebied dat zich grotendeels ten westen van ons land bevond, waardoor er een west- tot noordwestelijke luchtstroming op gang kwam. Bovendien waren er enkele frisse nachten, met in het oosten van Nederland zelfs plaatselijk grondvorst in de nacht naar 4 juli.

Op 12 en 20 juli verschenen er plaatselijk stevige onweersbuien, met vooral in Nederland ook veel neerslag (tot 70 mm in 1,5 uur tijd voor de regio Drenthe op de 12e). Hier en daar werd ook hagel gerapporteerd, tot 3-4 cm in Nederland. Door het buiige karakter waren er wel opnieuw grote regionale verschillen, op enkele plaatsen bleef het dan ook gewoon droog.

Tijdens de laatste 10 dagen van juli kwam er plots verandering in het weerbeeld. Het hogedrukgebied schoof eindelijk door en kwam ten oosten van onze regio te liggen, met nu de aanvoer van zeer warme lucht uit het zuiden. Tijdens bovengenoemde periode kwam het opnieuw tot een hittegolf, ditmaal zowel in België (Ukkel: van 22 tot 26 juli) als in Nederland (De Bilt: van 22 tot 27 juli).

De combinatie van een droge bodem, sterke instraling, kalme wind en de aanvoer van zeer warme lucht deden de temperaturen pieken naar recordwaarden. Voor het eerst werd toen code rood uitgegeven door het KMI in verband met hitte.

Op 24 juli 2019 kwam het voor het eerst op Belgisch grondgebied tot een temperatuur van meer dan 40 graden, in Wallonië. Op 25 juli gebeurde dit echter op veel grotere schaal. Voor België werden de temperatuurrecords die dag zowel in Ukkel (39.7 graden in plaats van 36.6 graden op 27 juni 1947) als nationaal (maar liefst 41.8 graden in Begijnendijk) verbroken. In Nederland gold dit eveneens voor De Bilt (37.5 graden) als voor het hele land (40.7 graden in Gilze-Rijen). Op 26 juli werd het plaatselijk in Nederland nog meer dan 40 graden. De extreme hitte resulteerde op 24, 25, 26 en 27 juli wel in enkele stevige warmte-onweders.

De meeste neerslag die tijdens deze maand werd opgemeten viel doorgaans in deze periode. In Ukkel viel meer dan de helft van het uiteindelijke maandtotaal op de 27^e, terwijl er tijdens de eerste 10 dagen geen druppel viel. Ook in Sint-Truiden, België, viel er op de 27^e bijna 60 mm neerslag, terwijl ook boven het zuiden van Nederland de meeste neerslag uit plaatselijke onweders viel op het einde van juli.

Met windschade viel het mee, er werden nergens meldingen gemaakt van windstoten van meer dan 100 km/h tijdens de buien. In Maastricht werden op de 26e wel hagelstenen tot 5 cm gerapporteerd.

Ondanks de frissere periode in het begin en de plaatselijk hevige buien op het einde, was de maand juli opnieuw té warm en té droog, maar qua neerslag waren er wel grote regionale verschillen. Vooral door de korte maar intense hittegolf werd de gemiddelde temperatuur van de maand flink opgekrikt (Ukkel: +1.1 graden warmer dan normaal en De Bilt +0.9 graden). In Ukkel waren er daarbij ook maar slechts 7 neerslagdagen. De maand was daarbij in zowel België als Nederland ook iets zonniger dan normaal.

De droogte, die tijdens het vorige winterseizoen niet was weggewerkt, begon door het regionale karakter van de buien stilaan (net als in 2018) opnieuw problematisch te worden. Dit werd nog eens gestaafd in een rapport van het ‘World Resources Institute’, waarin stond dat België een groot tekort aan drinkwater heeft en slechts 22 landen ter wereld een nog groter tekort hebben, wat vooral komt door een combinatie van een hoge bevolkingsdichtheid en een vrij beperkte aanwezigheid van zowel oppervlakte- als grondwater. Ook in het zuiden van Nederland stak en steekt de droogte opnieuw de kop op.

Augustus 2019

Zomer afgesloten met nieuwe hittegolf

De maand augustus werd initieel gekenmerkt door gematigd zomerweer, waarbij de temperatuur in de eerste decade nog geregeld richting zomerse waarden steeg. Desondanks was het met momenten erg wisselvallig en kregen meerdere plaatsen regelmatig te kampen met stevige buien, inclusief wateroverlast en wind- en waterhozen. Op de 2e augustus ontstonden er bijvoorbeeld enkele hevige onweersbuien boven het midden en noorden van Nederland, met wateroverlast tot gevolg.

Ook nadien bleef het wisselvallig en deden ook de temperaturen een stapje achteruit naar maximale waarden rond 20 graden. Op 9 augustus waren de atmosferische condities gunstig voor het ontstaan van zware en dynamische buien. Zowel vanuit de Frans-Luxemburgse grens als uit Amsterdam werden tornado’s waargenomen, waarvan vooral de eerstgenoemde behoorlijke schade aanrichtte. Die dag viel er in Gouvy (zuid-België) 37.2 mm, de hoogste dagelijkse hoeveelheid neerslag die gerapporteerd werd tijdens de gehele maand, volgens het KMI.

Op 12 en 13 augustus waren dan de kustregio’s aan de beurt, waarbij een noordwestelijke luchtstroming zorgde voor onstabiele lucht over warm zeewater. Er werden ook meerdere waterhozen gespot. Op veel plaatsen geraakten we die dagen niet of moeilijk aan 20 graden. Pas tegen de 20e sloeg het weer, onder invloed van een hogedrukgebied, om en werd het opnieuw warmer, droger en zonniger.

De laatste 10 dagen van de meteorologische zomer kregen we dan ook prachtig zomers weer, met opnieuw in zowel Nederland als België een nationale hittegolf (van 23 tot 28 augustus). Voor België betekende dit al de derde hittegolf van de zomer, iets wat nog niet eerder voorgevallen was (alhoewel 1947 wel 4 hittegolven opleverde). Op de 27e augustus werd het op sommige plaatsen tot meer dan 34 graden warm, maar ontstonden opnieuw onweersbuien. In Nederland resulteerde dat in hagel tot 4 cm.

Afsluiten deden we op de 31e nog met een top zomerse dag, waarbij er vooral in België en het zuiden van Nederland opnieuw tropische temperaturen werden waargenomen. De maand augustus gaat de geschiedenisboeken in als een vrij warme, zonnige en eerder té droge maand. Net zoals in juni en juli zijn er qua neerslaghoeveelheden wel grote regionale verschillen te merken.

Totaaloverzicht zomer 2019

Erg warm, zeer zonnig en aan de droge kant

Nu we ons geheugen hebben opgefrist, kunnen we een overzichtje van de gehele zomer maken in de Benelux. In België varieerde de gemiddelde zomertemperatuur uiteindelijk tussen 15.5 graden in de Ardennen tot iets minder dan 20 graden in de provincie Limburg. In Ukkel bedroeg de gemiddelde temperatuur 19.1 graden, waarmee de zomertemperatuur 1.5 graden boven het langjarig gemiddelde van 1981-2010 lag.

Ook in De Bilt was de zomer met gemiddeld 18.4 graden, tegenover 17.0 graden normaal, duidelijk te warm. Vooral juni was veel te warm. In zowel Ukkel als De Bilt werden er 11 tropische dagen waargenomen en was daarmee deze zomer de op drie na warmste sinds 1901.

De totale neerslaghoeveelheden varieerden sterk door het buiige karakter. In België viel de meeste neerslag in het oosten van het land (tot zo’n 260 mm), terwijl de minste viel in het zuiden van de provincie West-Vlaanderen (iets meer dan 100 mm). In Ukkel viel 198,8 mm tegenover een normale waarde van 224,6 mm. Ook in Nederland varieerden de neerslaghoeveelheden tussen grofweg 100 en 300 mm, met de meeste neerslag in het noordwesten (gemiddeld over het land 184 mm tegenover 225 mm normaal).

Op de meeste plaatsen was de zomer dus aan de droge kant, alhoewel er geen plaats in de top 10 van droogste zomers sinds 1901 is weggelegd. Regelmatig werd er door de stevige onweersbuien en bijhorende randverschijnselen ook schade gemeld.

Wat betreft uren zonneschijn werd over zo goed als geheel België een groter aantal uren gemeten dan normaal. In Ukkel scheen de zon 714u38min (normaal: 578u20min), net goed voor een plaats in de top 10 van zonnigste zomers sinds 1901. Ook in Nederland was de zomer zeer zonnig met gemiddeld 756 zonuren tegen 608 uren normaal, hier was dit zelfs goed voor de 7e plaats in de top 10.

We zullen ons de zomer van 2019 vooral herinneren als de zomer waarin voor de eerste keer ooit temperaturen van 40 graden en meer werden gemeten in de Benelux. Zulke extreem hoge temperaturen zijn uiterst uitzonderlijk en konden ontstaan door een combinatie van verschillende omstandigheden. Desondanks is de trend duidelijk: de zomers worden warmer en verschillende klimaatscenario’s laten zien dat we ook in de toekomst moeten rekening houden met zulke extreme hitte, zeker als er geen efficiënte maatregelen worden genomen om de klimaatverandering tegen te gaan. Op naar een hopelijk boeiend herfstseizoen nu!