Retrograde depressie in de bovenlucht en de gevolgen op het weer

Nog altijd domineert een omvangrijk hogedrukgebied boven Scandinavië de Europese weerkaarten. De invloed van het hoog strekt zich uit tot over de Benelux. Dit zorgt bij ons voor relatief hoge barometerstanden tot circa 1025 hPa. Ondanks dit alles is het de komende dagen zeker niet zonnig en droog te noemen. Hoe is dit mogelijk? Afgaande op de hoge luchtdruk zou je immers mooi weer verwachten.

Het heeft alles te maken met een retrograde depressie in de bovenlucht.

Vorming van koudeput

Langs de oostflank van het enorme Scandinavische hogedrukgebied stroomt al een aantal dagen frisse poollucht uit de omgeving van de Barentszzee naar Europa toe. Dat merken we aan de relatief lage temperaturen voor de tijd van het jaar. Zowel aan de grond als op grotere hoogte is de stroming noordoostelijk. Hierdoor kan de koude luchtsoort in alle niveaus van de atmosfeer goed doordringen tot ver in Europa.

De transport van koude lucht gaat niet zonder slag of stoot. De zeeën in Europa zijn zo vlak na een lange zomer nog behoorlijk warm. En laat het nu net zo zijn dat er op de aanvoerroute van de poollucht drie grote (binnen)zeeën liggen: de Botnische Golf, de Oostzee en de Noordzee. Komt de koude en zware arctische lucht boven dit warme zeewater, dan neemt de onstabiliteit sterk toe. Grote hoeveelheden lucht beginnen dan op te stijgen naar grote hoogte in de stratosfeer.

Als tegenreactie komt er een toestroom van lucht (afkomstig van elders) aan de grond op gang. In eerste instantie gaat dit proces vrij geleidelijk. Echter naar verloop van tijd stijgt er zoveel lucht op en is de toestroom zo groot geworden, dat de luchtdruk aan de grond afneemt. De koudeput, oftewel de depressie gevormd door koude lucht, is geboren.

Retrograde depressie

De afgelopen dagen zijn er in de koude lucht talrijke kleine lagedrukgebiedjes (in feite allemaal koudeputten) boven de Oostzee ontstaan. Veel van deze depressiekernen zijn doorgetrokken naar het zuiden en samengesmolten tot een groot, koud lagedrukgebied boven Midden-Europa. Dit veroorzaakt momenteel slecht weer op onder andere de Balkan. Eén kern kiest echter een opvallende koers, namelijk van oost naar west over de Oostzee en het noorden van Duitsland richting de Benelux.

Het feit dat deze koudeput van oost naar west trekt, zien we niet zo vaak gebeuren in ons deel van de wereld. We noemen dit een retrograde depressie. ‘Retrograad’ betekent tegengesteld: waar de meeste lagedrukgebieden op gematigden breedten van west naar oost trekken, koerst een retrograde depressie van oost naar west.

Neerslag

Omdat de treksnelheid van een retrograde depressie veel lager ligt dan die van een ‘gewoon’ lagedrukgebied (het systeem beweegt zich immers tegen de straalstroom in), blijven de regen- en buiengebieden vaak langer boven dezelfde plek hangen. In de zomer leidt dit regelmatig tot ernstige wateroverlast en overstromingen boven Centraal-Europa en de Balkan. De convectie (buienvorming) boven land werkt dan goed mee waardoor het een komen en gaan van buien is. Niet voor niets luidt het spreekwoord: Regen uit het oosten, achtenveertig uur zonder vertroosten.

In oktober is de convectie boven land nog maar zwak, aangezien de zon nu veel minder stralingswarmte geeft. Het lijkt er dan ook niet op dat we rekening hoeven te houden met grote hoeveelheden neerslag. Toch blijft het de komende dagen zeker niet droog.

Weersverwachting komende dagen

Voorlopig houdt de stroming uit het noordoosten aan. Daarmee wordt van oorsprong frisse lucht aangevoerd. Zowel overdag als ’s nachts liggen de temperaturen onder de normale waarden voor de tijd van het jaar. De maxima liggen tussen 11 en 15°C, de minima tussen 3 en 8°C. Komende nacht kan het kwik overigens nog rond of zelfs onder het vriespunt uitkomen. 

De luchtdruk blijft de komende dagen met 1020 hPa hoog, maar vanwege de koudeput die retrograad (van oost naar west) over de Benelux trekt overheerst wel de bewolking en vallen er af en toe lichte buien. De meest talrijke en actieve exemplaren vallen in de kustgebieden van België en Nederland.

Vanaf vrijdag wordt de verwachting onzeker. Van belang wordt de koers van de koudeput boven Midden-Europa. Trekt het systeem naar het zuiden toe, dan houdt de noordoostelijke stroming stand. Het blijft dan koud voor de tijd van het jaar (maxima van ongeveer 11°C en minima rond de 5°C). Er zijn echter ook opties die de restanten van het systeem de Atlantische Oceaan op laten trekken. In dat geval krijgen we een zuidelijke wind met aanvoer van zeer warme lucht (maxima rond 20°C).

Weer andere berekeningen laten de kern van het lagedrukgebied naar het noordwesten trekken, om vervolgens boven de Benelux tot stilstand te komen. In dat scenario wordt het kil herfstweer met veel regen en recordlage maximumtemperaturen (6 tot 10°C overdag). We zullen nog een paar dagen moeten wachten, voordat we hier een stellige uitspraak over kunnen doen