Eerst nog zacht, nadien duidelijk kouder

Afgelopen periode was het vrij wisselvallig met regelmatig regen of buien, zodat op meerdere plaatsen de neerslaghoeveelheid van een normale oktobermaand dan ook (bijna) bereikt is. Qua temperatuur zitten we echter 1 tot 1.5 graden boven het langjarig gemiddelde. In dit artikel bekijken we de weerkaarten voor de komende periode en gaan we na of deze trend ook tijdens de rest van de maand nog zal standhouden.

Het lijkt er namelijk op dat er toch een duidelijke shift in het weerpatroon zit aan te komen, waarbij het eerst nog erg zacht is, maar later zelfs de kansen op nachtvorst toenemen na een inval van koude lucht tijdens het weekend. Als extraatje gaan we in het artikel ook dieper in op de Polar Vortex, mede te danken aan een bijdrage van Harry Spoelstra.

Weer tijdens oktober

Na een iets frissere start van de maand, hebben de temperaturen zich ondertussen duidelijk hersteld. In een groot deel van Europa verloopt de maand, met uitzondering van het noordwesten, duidelijk te warm. Dit was het resultaat van een weerpatroon waarbij een diepe hoogtetrog ten westen van onze regio warme lucht transporteerde richting onze streken, met overwegende zuid- tot zuidwestenwinden. Een thermisch hoogtepuntje kregen we daarbij op 13 oktober, met toen zelfs temperaturen die richting zomerse waarden stegen.

Afgelopen periode was duidelijk te nat in een groot deel van West-Europa. Met uitzondering van de Ardennen zijn de neerslagafwijkingen duidelijk hoger dan normaal. In het westen van Nederland viel deze maand op sommige plaatsen zelfs al meer dan 200 mm. Dit betekent echter niet dat we van het neerslagtekort verlost zijn, daarvoor zal het nog een tijdje moeten regenen.

Situatie op de weerkaarten

Actueel zien we op de weerkaarten een hoogtetrog boven de Atlantische Oceaan en een duidelijke hoogterug boven Zuidoost-Europa. Doordat een portie koude lucht op hoogte nabij IJsland en de UK de komende dagen afzakt richting het zuiden (CAA), intensiveert deze hoogtetrog. Bijgevolg diept een lagedrukgebied zich uit in die regio, met kerndruk tot onder 980 hPa.

Een hoogtelaag bemoeit zich ondertussen met het gebied rond de Middellandse Zee, waar de afgelopen 48 uur al plaatselijk meer dan 150 mm neerslag viel en ook nabij de Azoren ontwikkelt zich een duidelijke uitdiepende hoogtelaag. In combinatie met hoge druk boven het zuid(oost)en van Europa, ontstaat zo een zuidelijke luchtstroming (WAA) die tot zaterdag vrij zachte lucht tot bij ons voert. Tijdelijk is die aanvoer zelfs vrij strak met een behoorlijk windveld.

In het weekend verandert de situatie echter. Doordat nog eens een extra portie koude lucht naar het zuiden zakt, ontwikkelt het hoogtelaag boven de Azoren zich zo sterk dat het via zijn oostflank zachte lucht naar het noorden pompt. Als gevolg daarvan zorgt de stevige portie WAA voor rugontwikkeling op de Atlantische oceaan. Aan de grond krijgen we daarbij drukstijgingen, die volgens de huidige vooruitzichten tijdens het eerste deel van volgende week in onze buurt komen te liggen, maar grotendeels ten westen van ons blijven.

Dit betekent echter dat wij frisse en vrij vochtige lucht van over de Noordzee aangevoerd krijgen. Een uitgebreid koufront zal in de loop van zaterdag dan ook voor de inval van polaire, maritieme lucht vanuit het noordwesten zorgen over een groot deel van Europa, terwijl de zachte lucht helemaal richting Rusland wordt verdreven.

Bij ons resulteert dit, na de tijdelijke regen op het koufront van zaterdag, in een duidelijke afname van de temperatuur. Het zou nadien echter wel overwegend droog blijven, waardoor het met een jasje in de zon en uit de wind nog wel behoorlijk vertoeven zou zijn.

Kijken we nu hoe bovenstaande situatie zich vertaalt in ons weerbeeld. Aanvankelijk staan er ons namelijk nog een aantal zachte dagen te wachten, maar het weerbeeld verandert in de loop van het weekend. Tot zaterdag blijft het daarbij overwegend droog met een afwisseling van zon en wolken, al lijkt het erop dat de wolken vaak in de meerderheid zullen zijn.

Bovendien is hier en daar wel wat tijdelijke lichte regen mogelijk, vooral in het noordwesten (maar de hoeveelheden zijn beperkt). Donderdag kunnen de temperaturen daarbij eerst nog stijgen tot rond of net boven 20 graden, maar vrijdag en zaterdag zetten de temperaturen dan wel een stap terug, naar 14-16 graden. Bovendien staat er ook een goed voelbare wind.

Op zaterdag trekt het koufront vanuit het noordwesten over de Benelux, met dan op uitgebreide schaal regen, samengaand met een duidelijke temperatuurdaling en windsprong richting noordwest. Tegen dan is die wind ook in kracht afgenomen. Na het doortrekken van de bewolking op zondag krijgen we een afwisseling van wolken en zon, met temperaturen die richting 10 à 12 graden dalen begin volgende week.

Door de vochtige lucht en zwakke wind kan eventuele lage bewolking echter wel hardnekkig zijn, indien ze gevangen zit onder de inversie van hoge druk. Indien het echter ’s avonds of ’s nachts flink uitklaart, is het niet uitgesloten dat we voor het eerst dit seizoen op uitgebreide schaal nachtvorst mogen verwachten.

Al bij al is het dus nog genieten van de laatste zachte dagen, waarna een duidelijke inval van frissere lucht volgende week een einde maakt aan de (iets) te zachte episode die we de afgelopen weken gekend hebben.

Polar Vortex en invloed op ons weer

Nu dat de herfst in ons land lijkt aan te komen, met de eerste kansen op nachtvorst op uitgebreide schaal, richten we onze ogen natuurlijk ook op de befaamde Polar Vortex. Harry Spoelstra licht hieronder toe hoe de vork in de steel zit en schetst de mogelijke vooruitzichten voor de winter 2019/2020.

Terwijl de Polar Vortex op het Zuidelijk Halfrond (ZH) langzaam verdwijnt, door haar evolutie richting een ‘final warming stage’, is op het Noordelijk Halfrond (NH) onze Polar Vortex zich al stevig aan het ontwikkelen. Elk jaar ontstaat deze op grote hoogte (ca. 30 km) door sterke afkoeling van het Noordelijk Halfrond tijdens de herfst- en winterperiode. Dit vergroot het temperatuurcontrast met de meer zuidelijke breedtegraden, wat op zich dan weer een sterk oost-west georiënteerd windveld opwekt. Dit zien we aan de toename van de zonale windcomponent (of anders gezegd: de sterkte van de oost-westcirculatie) op 10 hPa of ca. 30 km hoogte. Hoe groter deze is, hoe sterker de Polar Vortex.

Indien een sterke Polar Vortex wordt gegenereerd, verwacht men in onze regio eerder zacht, nat en winderig weer met de constante aanvoer van lagedrukgebieden. De koude lucht blijft dan als het ware ‘gevangen’ boven de noordelijke breedtegraden. De huidige evolutie heeft momenteel echter nog niet die van een stevige ‘winter Polar Vortex’ bereikt, maar hij is er al wel.

Interessant weetje: er bestaat wetenschappelijk bewijs dat de ZH Polar Vortex langer standhoudt dan vroeger. Dit zou o.a. komen door een verandering van het ozongat daar. Hierdoor verdwijnt de ZH Polar Vortex momenteel ergens tijdens de tweede helft van november. Dit in tegenstelling tot de jaren 1970/80, toen gebeurde dit tegen het einde van de maand oktober. Dit brengt dus met zich mee dat we de laatste jaren regelmatig al een stevig opbouwende Polar Vortex in het noorden en een trager verdwijnende Polar Vortex in het zuiden tegelijk zien.

Echter, binnenkort wordt er eerst nog een kleine dip verwacht in de sterkte van de Polar Vortex. Deze ontwikkeling komt overeen met een eerste kleine opwarming door een opstuw van warme lucht vanuit de troposfeer. Het temperatuurcontrast met zuidelijke breedtegraden vermindert hierdoor, waardoor dus ook de sterkte van de oost-westcirculatie afneemt.

Hierbij komt ook voor het eerst dit jaar een ‘Aleoeten Hoog’ tot stand. Deze ontwikkeling heeft en zal wellicht nog meer invloed gaan hebben op de Polar Vortex, met een duidelijke vormverandering en verschuiving: het meanderen begint (de koude lucht kan als het ware verder uitzakken richting het zuiden).

Dit brengt waarschijnlijk dan ook een eerste grote inval van koude polaire lucht richting Canada en de USA. Dit zijn momenteel de vooruitzichten op 10 hPa, waarbij we ons moeten realiseren dat, ondanks de termijn, de voorspellingen op deze hoogte veel betrouwbaarder zijn dan die op 1000-850 hPa.

Onze Polar Vortex (10 hPa) lijkt zich echter in de komende weken opnieuw duidelijk te gaan versterken en lijkt redelijk goed zijn best te doen. Maar wat staat ons nu nog meer te wachten tijdens de winter van 2019/2020? Dit is natuurlijk koffiedik kijken en kan niemand zeggen of voorspellen. Natuurlijk kijken wij uit naar een mogelijke major SSW (Sudden Stratospheric Warming), maar of die er dit jaar (voor de derde keer op rij) zal verschijnen is en blijft een groot vraagteken.

Wat wel al duidelijk wordt, is dat de stratosfeer momenteel al verschillende interactieve momenten gaat meemaken (bijvoorbeeld de vorming van het ‘Aleoeten Hoog’ zoals hierboven geschetst). Hierdoor zou het mogelijks een interessante winterperiode kunnen worden, maar de vraag is of bovengenoemde ontwikkelingen zich ook tijdens de rest van de wintermaanden kunnen doorzetten.

Voor de echte winterliefhebbers is er wel de mogelijke ‘hartverwarmende’ info dat, alhoewel het geen wetenschappelijke basis kent, er aanwijzingen zijn die zouden kunnen pleiten voor een winter met opnieuw een major SSW op het NH. Het is namelijk zo dat de laatste major SSW en minor SSW op het ZH als gevolg hadden dat wij op het NH een major SSW kregen. Nu heeft dit jaar het ZH ook een minor SSW gekend (duidelijke opwarming met verplaatsing, maar geen split). Het zou toch straf zijn en als winterliefhebber, zullen we er echt niet om rouwen, als het 3/3 wordt?

Een andere mogelijke interessante interactie met de Polar Vortex op 10 hPa is die met de Siberische sneeuwbedekking. Deze zou namelijk de veroorzaker van een Stratosferische opwarming kunnen zijn via een tropo-stratosferische koppeling. Hier lijkt er na een snelle en stevige start een vertraging te zijn opgetreden, met nu eigenlijk een heel normale sneeuwbedekking voor de tijd van het jaar. Dit is tot dusver geen slecht nieuws voor een mogelijke winter bij ons.

Conclusie

Komende dagen kunnen we nog profiteren van de aanvoer van zachte lucht. Donderdag stijgt de temperatuur namelijk nog boven de 20 graden op een aantal plaatsen. Het is tot zaterdag ook overwegend droog (plaatselijk lichte regen is hier en daar wel mogelijk met de grootste kans in het noordwesten van de Benelux), maar er staat wel een goed voelbare wind. We krijgen ook af en toe de zon te zien, maar de nadruk ligt wel op de bewolking.

In de loop van zaterdag trekt een koufront over onze regio en kan het tijdelijk behoorlijk regenen. Na de doortocht op zondag komen we onder invloed van een ontwikkelend hogedrukgebied boven de Atlantische Oceaan. Tegen dan is de wind afgezwakt en gedraaid richting noordwest, waardoor polair maritieme lucht naar onze regio wordt gevoerd.

De temperaturen nemen begin volgende week dan ook een sterke duik, zowel ‘s nachts als overdag (ca. 10 tot 12 graden). Het hogedrukgebied ligt echter aan de verkeerde kant, waardoor we ook nog vochtige lucht van over de Noordzee binnen krijgen. Het zal dus niet volledig zonnig zijn, maar indien het ‘s nachts goed uitklaart is er wel kans op de eerste uitgebreide nachtvorst van het seizoen. We raden jullie alvast aan om de krabbertjes en anti-vorst schermen voor de auto’s van onder het stof te halen!