Na een uitzonderlijk warme periode met temperaturen tot dik boven de 25°C gaat het nu toch wel geleidelijk afkoelen. We raken de uitlopers van het Azorenhoog kwijt en daarvoor in de plaats krijgen we een noordwestelijke stroming. Het is allemaal het gevolg van een meanderende straalstroom. Dat betekent dat zowel de warme als de koude lucht gemakkelijk naar het noorden, respectievelijk het zuiden, getransporteerd kan worden. Waar we de afgelopen periode veelal in een warme (opgaande) golf zaten, krijgen we nu juist te maken met een koude golf. Dit heeft gevolgen voor het kwik in de Benelux.

Terugblik op de warmte van oktober en 2018 in zijn geheel

Voordat we een blik werpen op de weerkaarten, is het eerst even tijd om terug te kijken op het zomerhalfjaar van 2018. Op het gebied van warmte leverde 2018 een historische prestatie. Zowel wat betreft de hoeveelheid warme dagen (dagen met een maximumtemperatuur op of boven de 20°C) als zomerse dagen (maxima op of boven 25°C) vestigt 2018 een nieuw record. Ook het aantal tropische dagen (minstens 30°C) ligt zeer hoog, maar niet recordhoog. Grote zomers als die van 1976, 2003 en 2006 scoren op dit vlak nog net wat beter.

Wat 2018 echter wel uniek maakt, is dat de warmte dit jaar samenging met maandenlange invloed van hogedrukgebieden. Daarnaast was ook de duur van de warmte opmerkelijk: al vroeg in april noteerden we al veel warme en zomerse dagen en dat is deze oktobermaand nog steeds het geval.

De huidige maand vormt in dat kader een blauwdruk voor het gehele zomerhalfjaar. Ook deze maand hebben we namelijk te maken met een recordhoeveelheid zon, droogte en extreme warmte voor de tijd van het jaar. Limburg noteerde de afgelopen week 5 zomerse dagen op een rij, een unicum. Bovendien is het op heel wat plaatsen nog nooit zo laat in het jaar zo zomers warm geweest. Afgelopen zaterdag vond de piek plaats: in Ell (Nederlands Limburg) werd het 28,1°C. Het leverde hoogzomerse taferelen op met gevulde stranden en mensen die er massaal op uit trokken.

Meanderende straalstroom zorgt voor verzwakte polar vortex

• Wil je weten wat de straalstroom inhoudt, lees dan dit artikel.

Het lijkt erop dat de warmte de komende tijd sterk afneemt. Dat heeft te maken met de ontwikkelingen in het luchtdrukpatroon op het noordelijk halfrond. Al tijden is het erg koud boven Noord-Amerika met recordlage temperaturen en opmerkelijk veel sneeuw. Deze kou stroomde niet zelden de Atlantische Oceaan op. In combinatie met warmte en vocht uit ex-tropische cyclonen konden er zo gemakkelijk zeer diepe depressies ontstaan. Aan de voorzijde van deze depressies werden er om de haverklap uitlopers van het Azorenhoog richting West-Europa ‘gestuwd’. Dit was het patroon dat niet alleen deze oktobermaand typeert, maar feitelijk ook de hele zomer.

De komende dagen zien we dat de lucht boven Noord-Amerika sterk gaat opwarmen. De extreme kou raakt men daar kwijt en de temperaturen zullen er gaan normaliseren. Dat betekent dat er minder voeding is voor de depressies die traditioneel langs de Amerikaanse oostkust ontstaan er vervolgens richting Europa trekken. Er staat een meanderende straalstroom in de kaarten: hogedrukgebieden kunnen makkelijker ontstaan nabij Groenland/Spitsbergen.

Precies dit is wat we momenteel op de lange termijn (meer dan 7 dagen vooruit) in de weerkaarten zien. De polar vortex gaat kantelen en hogedrukgebieden kunnen zich eindelijk weer eens wat vaker richting Groenland uitbreiden. Voor de Benelux betekent het dat we wat vaker aan de koude kant van de straalstroom uitkomen in de slotfase van oktober.

NAO-index wordt negatief

De gevolgen van de meer en meer meanderende straalstroom zie we ook terug in de NAO-index. Schreven we in de vorige weerupdate nog dat de NAO niet negatief wilde worden, inmiddels ligt dit volledig anders. In de loop van volgende week duikt de NAO onder 0. Dit duidt erop dat het luchtverschil tussen IJsland en de Azoren kleiner wordt dan normaal. Hierdoor is er meer kans op hogedrukvorming boven de noordelijke gebieden.

Sneeuwafwijkingen

En dan zijn er nog de sneeuwafwijkingen. In het vorige halfmaandelijkse artikel vielen twee zaken op: de positieve afwijkingen in het noorden van Canada en de negatieve afwijkingen in Rusland en Alaska. In de gebieden met een positieve afwijking (blauw) ligt meer sneeuw dan normaal, terwijl er in de gebieden met een negatieve afwijking (rood) minder sneeuw ligt dan gebruikelijk.

De sneeuwbedekkingskaart van 18 oktober laat zien dat de verschillen alleen maar toenemen. In Canada is het sneeuwrijke gebied alleen maar in omvang toegenomen. Datzelfde geldt voor de sneeuwarme gebieden in Rusland en Alaska. Wel valt op dat er een sneeuwrijk gebied boven Centraal-Azië is ontstaan. Ook de negatieve afwijking in de Noorse bergen is nieuw.

Pluimen

In de pluimen van ECMWF (Europees) en GFS (Amerikaans) is duidelijk te zien dat de meanderende straalstroom ook in onze omgeving voor een weersverandering gaat zorgen. Waar de Benelux tot en met begin volgende week nog te maken heeft met vrij zacht en zonnig najaarsweer, wordt de temperatuur daarna steeds lager. Aan het eind van oktober bedragen de maximumtemperaturen naar verwachting nog maar 10°C. Door de instroom van koudere bovenluchten zouden de Hoge Venen tegen het einde van de maand misschien zelfs wel een eerste sneeuwvlok kunnen zien. Het heeft allemaal te maken met het feit dat we aan de koude kant van de straalstroom terecht komen. En dit is weer het gevolg van de polar vortex die zwakker wordt.

Opvallend is dat de ensembles van ECMWF en GFS sterk overeenkomen in de gehele 14 daagse. Het is dus vrij zeker dat de afkoeling er gaat komen.