Het heeft lang geduurd, maar we kunnen nu toch wel stellen dat het winterweer is in de Benelux. Komende dagen blijft het ‘s nachts enkele graden vriezen en dinsdag valt er mogelijk sneeuw. De winterse signalen zijn deze keer positief uitgedraaid waardoor koude lucht de Lage Landen heeft bereikt. In deze blog kijken we naar de actuele situatie van de weerkaarten en naar de andere winterse signalen. Ondersteunen deze een lange winterse periode of is het winterweer van korte duur? 

Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als weeramateur of liefhebber van winterweer aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s opladen.

• Volg ons ook via Facebook op NoodweerBenelux.
• Op zoek naar mooie weerfoto’s? We zijn ook actief op Instagram.
• Bekijk het online videoweerbericht via het Youtubekanaal

Koning Winter heeft België en Nederland bereikt

Na lang kijken en afwachten kunnen we nu toch wel zeggen dat Koning Winter de Lage Landen heeft bereikt. De onzekerheid betreffende het effect van de SSW en het juist vallen van de drukgebieden zorgde voor een grote voorzichtigheid tijdens het vorige artikel. Ik begin deze blog dan ook met de eindzinnen van mijn vorige blog:

“Maar om nu al een artikel te publiceren met de titel: ‘SSW en verzwakking van de  Polar Vortex  zorgen voor echt winterweer’, lijkt me nog wat vroeg. De impact is duidelijk niet zo groot als vorig jaar tijdens de maanden februari-maart. Wordt vervolgd volgend weekend, in een nieuwe weersverwachting ,dan zullen we ongetwijfeld veel meer weten!”

We weten inderdaad meer. De drukgebieden vallen momenteel en de volgende dagen wel in de juiste configuratie om een zeer interessante situatie te geven met kouder weer…winterweer. Daarbij horen ook grote sneeuwkansen die het allemaal een extra winterse tint kunnen geven. De Sudden Stratospheric Warming, ondanks een eerder beperkte koppeling (downwelling), lijkt de winter een hand toe te steken. Eens zien hoe we er nu echt voor staan! Blijft het winters?

We zien in België en Nederland trouwens wel vaker dat het nipt is wat betreft sneeuw. Zo ligt er momenteel boven 500 meter 5-10 cm sneeuw en zijn er al 4 langlaufcentra geopend bij de Hoge Venen. Die sneeuw was vandaag mooi te herkennen op de satellietbeelden.

Laat ons starten met de Polar Vortex, toch het meest besproken wintersignaal van deze winter!

SWW en Polar Vortex van 2019

De Sudden Stratospheric Warming die begin dit jaar plaatsvond en die geleid heeft tot een splitsing van de Polar Vortex, laat zijn effect nu zien. Het heeft geholpen om de drukgebieden zo te positioneren om koudere lucht tot bij ons te brengen en dat ondanks een beperkte koppeling tussen de stratosfeer en de troposfeer. In principe zou het allemaal nog veel ‘duidelijker’ kunnen zijn en meer invloed kunnen hebben. Tijdens vorig artikel werd de theorie van een SSW en PV split van begin tot eind uitgelegd en toegelicht met als voorbeeld: februari 2018. Ik raad de geïnteresseerden dus zeker aan daar nog eens een kijkje te nemen.

Samen met Harry (sommigen onder jullie wellicht bekend van de discussies onder de artikels) hebben we samen een overzicht geschreven van de SSW en de PV split van dit jaar met uitleg over hoe de drukconfiguratie die we nu zien op het noordelijk halfrond precies tot stand is gekomen met behulp van de SSW. Een Major SSW die er begin januari 2019, met ’n niet klassieke downwelling gekomen is, en vertraagd, maar binnen de normale tijdstermijn van 2-4 weken zijn effect laat zien op het aardoppervlak..

De Major SSW begon met de SSW (plotselinge temperatuursverhoging in de stratosfeer) van 24 december 2018. Dit was de vierde, maar meest intense warming van dit seizoen op niveau van de stratosfeer (10hPa):

Deze plotselinge opwarming veroorzaakte een verplaatsing van de Polar Vortex, weg van de Noordpool, naar het zuiden. Door deze verplaatsing kreeg de SSW de plaats en de ruimte om een zone van hoge druk op te bouwen. In een normale situatie waait de wind van de PV (rond een lagedrukgebied) van west naar oost, maar met de ontwikkelende hoge druk keert dit om. Het gevolg van de SSW met de verplaatsing van de Polar Vortex is dan ook dat het aandeel van de westelijke winden op dit niveau( 60°N,10hPa) afneemt en vervangen wordt door de oostelijke windcomponent van het hogedrukgebied.

Algemeen geldt: hoe groter de verplaatsing, hoe sterker dit effect. Op 2/1/2019 was deze verplaatsing zo uitgesproken, dat we een negatief gemiddelde kregen op 10hPa, met andere woorden, dat de oostelijke windcomponent dominant werd en het hogedrukgebied in de stratosfeer dus regeerde. In zo’n situatie spreken we in de meteorologie van een ‘Major SSW’. Vanaf die dag waaide de PV dus niet meer dominerend west->oost maar oost->west.

Maar…daarmee was de pret nog niet gedaan! Op 2/1/2019 was het al een vermoeden, maar nog niet volledig gebeurd. Er volgde een Polar Vortex split op 4/1/2019, dat wil concreet zeggen dat de cirkelvormige band van de PV werd opgebroken in verschillende delen. Het lagedrukgebied werd uiteen getrokken in verschillende delen. Uiteindelijk evolueerde deze split zelfs naar een driedelige split met een deel over Noord-Canada en de andere twee over Eurazië. Kijk maar even mee op onderstaande animatie.

Zoals in het vorige artikel uitvoerig beschreven stond, is een downwelling essentieel om daarna de gevolgen van heel dit gebeuren op aarde te zien. Jammer genoeg is een downwelling nooit een zekerheid. Aangezien een downwelling in gemiddeld 30-50% van de SSW voorkomt, was het afwachten en zoeken naar signalen. Na een wat aarzelend begin, begonnen de signalen voor een downwelling tijdens de tweede week van januari te verschijnen.

Eerst rond de 30hPa, later zelfs op 50->150hPa, maar deze werden nooit echt spectaculair. Meer nog, de negatieve zonale wind gemiddelden in de stratosfeer drongen voorlopig nog nergens door tot in de lagere luchtlagen (doorsijpeling). De progressie naar beneden verliep dus niet ideaal en was eerder gebaseerd op een lokale downwelling van de stratosferische warmte. Dat bleek en blijkt ook uit de vorming van hogedruk- zones rond de Noordpool en een verzwakking/toenemende meandering van de straalstroom.

Die lokale downwelling impliceert omkeringen van de zonale winden, die vanuit de stratosfeer de troposfeer inkomen (doorsijpelen) en dus op zeeniveau belangrijke, lokale gevolgen veroorzaken. Op onderstaande GIF is te zien dat voor W-Europa en dus ook voor de Benelux de downwelling van de negatieve zonale winden (dominerend oostelijke winden) richting de laatste week van januari tevoorschijn komt (GFS model althans) als een lokale downwelling.

Het is zeker mogelijk dat de weermodellen dit effect de komende dagen beter oppikken en de kaarten nog helemaal veranderen. Het blijft dus interessant en tegelijk moeilijk (dat maakt het juist interessant?) om deze evolutie te zien ontstaan en verder te voorspellen. Heel dit proces verklaart een groot deel waarom de onzekerheid voor de rest van de maand nog zeer groot is.

Volgens de laatste voorspellingen lijken we de effecten van de SSW en de lokale downwelling nog tot ver in februari te gaan voelen. Dit zou betekenen dat de oostelijke component van de wind komende weken beter vertegenwoordigd is, waardoor de temperaturen lager  uitvallen dan normaal. Dit wordt ondersteund door de lange termijnkaart van ECWMF en GloSea5.

Het is wel duidelijk dat de Polar Vortex zich langzaam herstelt richting begin februari. De negatieve zonale wind gemiddelden lijken rond de 24-28 januari terug te keren naar positief. Dit moet niet perse slecht nieuws zijn voor de winterse signalen, aangezien er door dit herstel druk komt van de Polar Vortex om de effecten van de Major SSW naar beneden te duwen, de troposfeer in. Er zijn trouwens signalen voor een nieuwe warming vanuit Siberië tijdens de maand februari, maar dan spreken we wel over de heel lange termijn.. Eerst maar eens zien hoe het de volgende dagen allemaal evolueert!

Duikende straalstroom

Uiteraard veroorzaakt de SSW geen winterweer op zichzelf. Het doet dat via doorsijpeling en vorming van hogedrukgebieden in het noorden, het verzwakken van de straalstroom, etc. Daarnaast kan winterweer ook gewoon door een samenloop van omstandigheden tot bij ons gebracht worden en is er dus niet perse een SSW nodig. Een mooi voorbeeld is: een duikende straalstroom en nog vele andere mogelijkheden. Meer daarover in dit artikel.

De straalstroom wordt gedreven door het temperatuurcontrast tussen Noordpool en lagere breedtegraden. Deze band markeert in feite de scheidingslijn tussen koude lucht uit het noorden en warmere lucht uit het zuiden. Simpel gezegd kan je dus aannemen dat wanneer de straalstroom ten zuiden van de Benelux ligt, we in de koude lucht vertoeven en terwijl de straalstroom ten noorden van ons, meestal zachter weer oplevert. Daarnaast zorgt de krachtenbalans op 10 km hoogte ervoor dat er zich aan de linkerkant van de straalstroom lage druk ontwikkelt en er zich aan de rechterkant overwegend hoge druk ontwikkelt. Meer informatie over de vorming van drukgebieden door de straalstroom vinden jullie hier.

Dat gezegd zijnde, een duikende straalstroom betekent dat de straalstroom naar het zuiden beweegt (ten zuiden van de Benelux). Dit betekent dat onze landen dan in de aanvoer komen van koudere lucht en tegelijk ook lage druk gevormd wordt  boven Europa. Deze situatie is ideaal voor winterweer, aangezien de lage druk boven Europa als trekpaard (aanzuigkracht) dient voor koude lucht uit het noordoosten.

Op de weerkaarten is te zien dat de straalstroom dinsdag duidelijk ten zuiden duikt van de Benelux. Dat betekent dat er zich ook een lagedrukgebied begint te vormen over Europa. geheel conform de theorie zal dit lagedrukgebied dan fungeren als aanzuigkracht voor koude lucht uit het noorden. In eerste instantie verwachten we daarbij een toenemende kans op sneeuw (dinsdag), gevolgd door een potentiële extra afkoeling (door aanzuiging) als de Siberische glijbaan op gang komt.

Als de straalstroom echter te zonaal wordt en deze omklapt, evolueert deze configuratie echter in een dominerend westelijke luchtstroming. Ook dit scenario behoort vanaf woensdag nog tot de opties, zoals EC deze ochtend aantoonde.

De signalen en tendensen wijzen voorlopig dominerend richting een gunstig scenario voor winterweer. Een echte westcirculatie is nergens te bespeuren op de betrouwbare kaarten.

Zeewatertemperaturen

Op onderstaande kaart is te zien dat de Noordzee momenteel iets meer dan 1 graad warmer is dan normaal (gemiddeld). Dat betekent: meer energie voor winterse/sneeuwbuien, als de Arctische lucht ons via het noorden bereikt en een beperktere afkoeling voor de kustgebieden, als de wind niet helemaal wegvalt of oostelijk is. De positieve temperatuur van het water fungeert namelijk als buffer voor afkoeling, wat de kustgebieden uiteindelijk een gematigder klimaat geeft.

Actueel zien we dat de temperatuur van het zeewater voor de Belgische en Nederlandse kust ongeveer 7-8°C is. Dit zal de komende dagen wel stevig afkoelen!

Sneeuwval dinsdag

Dinsdagochtend trekt een koufront België en Nederland binnen vanaf het westen. Het is afwachten hoeveel hinder dit front van de koude lucht en hoge druk boven Europa zal ondervinden om te weten hoever en hoe actief het landinwaarts zal voortbewegen. Voorlopig ga ik uit van lichte sneeuwval, die zich voor de middag landinwaarts verplaatst en cumulatief 1-4 cm sneeuw oplevert.

Het is uiteraard wachten op de fijnmazige weermodellen om een precieze verwachting hieromtrent te geven. Zo komen de eerste twee hogere resolutiemodellen nu nog met twee heel verschillende scenario’s. Morgen avond gaan we dieper in op de eventuele sneeuwval op basis van de meest recente weerkaarten.

Lichte vorst of matige vorst?

De aangevoerde lucht blijft komende 5-7 dagen al zeker koud. Hoe koud het daarbij ‘s nachts zal worden hangt af van de bewolking en dus de dagelijkse gang. De dagelijkse gang van de temperaturen wordt gedefinieerd als het verschil tussen de maximum en de minimum temperatuur. Dit hangt bij winterweer in grote mate af van de bewolkingsgraad. Een heldere nacht kan door een betere uitstraling de temperaturen meerdere graden verlagen, terwijl een bewolkte dag de opwarming sterk beperkt. Bewolking zorgt dus vaak voor koudere dagen en minder koude nachten.

Cruciaal in dit verhaal is de Noordzee en meer bepaald: het aangevoerde vocht. Komt de wind meer uit het noorden, dan is de aangevoerde lucht maritiem (van over de Noordzee) en gaat dit gepaard met meer bewolking. Komt de wind daarentegen uit het oosten, dan is deze continentaal en droog en zijn de wolken meestal minder talrijk. Het wordt dan vooral ‘s nachts kouder dan bij een noordenwind met bewolking. Dit is duidelijk terug te zien in de weerpluimen. De aangevoerde lucht mag ijskoud zijn, met een dikke laag wolkenvelden erbij, levert dit zelden matige vorst op.

De winter is in het land en voor de liefhebbers, geniet ervan nu het echt prachtig (zonnig) winterweer is! Dinsdag en de dagen daarna lijkt het spannend te worden met eventueel lichte sneeuwval, maar laten we daar morgenavond pas echt in detail naar kijken en eerst volop genieten van waarschijnlijk één van de mooiste, winterse zondagen van het jaar! Fijne avond.