Tropische hitte boven de poolcirkel in mei 2021
Bij ons geraakt de lente van 2021 maar niet op toerental, iets meer naar het noorden toe lukt dat wel. Daar is het zelfs ronduit zomers. Afgelopen week werden boven de poolcirkel namelijk tropische temperaturen gemeten. In Rusland werd daarbij het all-time warmterecord voor de maand mei gebroken. Wat is er aan de hand? Waarom is het zo heet in het Hoge Noorden terwijl de lente bij ons wisselvallig en fris verloopt? En hoe warm werd het dan precies aldaar? We analyseren de weerkaarten die hebben geleid tot deze situatie.
- Volg de weerupdates op de voet via Facebook en Twitter
- Volgen jullie al de weerberichten op Youtube?
- Bekijk het weerbericht voor de komende dagen
Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als weeramateur of liefhebber van het weer aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s opladen.
Tropische hitte boven de poolcirkel
Hoe warm werd het precies?
Bij ons kwakkelt de lente al sinds begin april. Het is fris en wisselvallig, iets wat we niet meer gewoon waren. Elders, en zelfs op plaatsen waar we het niet zouden verwachten, lukte het mooie weer wel. Tussen 18 en 21 mei 2021 bereikte een portie tropisch warme lucht namelijk de meest noordelijke gebieden van Europa. Tropische hitte werd daarbij geregistreerd tot zelfs boven de poolcirkel. Vooral over het Noordwestelijk Federaal District van Rusland werden daarbij record hoge temperaturen opgemeten.
De tropische hitte reikte zelfs tot boven de noordelijke poolcirkel. Dit is een bijzondere grens die op een breedtegraad van ongeveer 66.5° NB ligt. Ze duidt op de grens waarbinnen de zon minimaal 1 dag per jaar niet op of ondergaat en waarbinnen men dus te maken heeft met pooldagen en poolnachten. Het plaatsje Nizhnyaya Pesha, net boven de poolcirkel, haalde op 19 mei een temperatuur van 30.5 graden. Ook de plaats Naryan-Mar, dicht tegen de Noordelijke IJszee, haalde een temperatuur van bijna 32 graden. Daarmee was het zelfs warmer dan de meeste gebieden rond de Middellandse Zee.
Niet alleen over het noorden, maar ook het zuiden van Rusland kreeg met uitzonderlijk hoge temperaturen te maken. Dichtbij de Caucasus, tegen de grens met Georgië werd bijna 40 graden geregistreerd. Het weerstation in Khasavyurt, in de republiek Dagestan, bereikte een piek van maar liefst 39.7°C. Dit zou de hoogste temperatuur ooit gemeten zijn in de maand mei in Rusland.
De hitte spreidde zich dan ook uit over dichtbij gelegen gebieden, zoals Turkije en Georgië. Ook daar werden temperaturen van ruim boven de 30 graden gemeten.
Hoe uitzonderlijk zijn deze temperaturen daar?
Ook in Moskou werden 2 tropische dagen genoteerd op 17 en 18 mei, en in de stad Arkhangelsk zo’n 1000 km verder naar het noorden werd zelfs het all-time temperatuurrecord voor de maand mei gebroken. Er werden daar temperaturen gemeten tot boven 32 graden. Ook net over de grens met Finland werden tropische temperaturen gemeten, en ook daar zorgde dit voor uitzonderlijke omstandigheden. De gemeten waarden zorgden voor afwijkingen tot zelfs meer dan 20 graden tegenover de normalen voor deze tijd van het jaar.
Waarom werd het zo warm tot boven de noordelijke poolcirkel?
Synoptische situatie
Uiteraard speelt de synoptische situatie een rol. De verdeling van de luchtdrukgebieden bepaalt namelijk de richting van waaruit de wind komt. Een stevig hogedrukgebied boven het centrale deel van Rusland en Kazachstan was dan ook de hoofdverantwoordelijke. Door de krachtige kerndruk en standvastige positie werd dagenlang erg warme lucht vanuit het zuiden aangevoerd, en dit tot in het hoge noorden. Warme subtropische lucht kon dan ook snel haar weg vinden naar deze gebieden.
Continentaliteit
Ook de hoge continentaliteit (continentality index) speelt een rol. Door de aanwezigheid van een grote continentale landmassa is dit gebied in het noorden van Rusland dan ook onderhevig aan sterkere temperatuurschommelingen. Bij ons, in West-Europa, zorgen de Atlantische oceaan en de Noordzee voor een dempend effect op de temperatuur. In een continentaal gebied is dit temperende effect afwezig en kan een draaiing van de wind snel hogere temperatuurschommelingen veroorzaken.
Komt de wind in deze gebieden eens vanuit het zuiden, dan wordt er, door de grote continentale landmassa, snel warme lucht aangevoerd. Het kwik is dan in staat om op korte tijd grote sprongen te maken. Een indicatie van de continentaliteit wordt in de onderste kaart weergegeven.
Arctische amplificatie
Uiteraard speelt de klimaatverandering haar rol. De gebieden rondom de Noordpool hebben namelijk tot nu toe een min of meer dubbel zo hoge opwarming gekend in vergelijking tot de gemiddelde opwarming van de aarde. Dit fenomeen kennen we onder de naam “Arctic Amplification” en wordt veroorzaakt door allerlei feedback (terugkoppelings-)mechanismen. Dit kan ervoor zorgen dat er makkelijker extremere temperaturen worden gehaald.
De grootste bepalende factor hierin is het albedo-effect. Zo is er tijdens de zomer steeds minder zee-ijs aanwezig op de Noordpool. IJs heeft echter een hoger albedo dan water. Door het toenemend aantal zee-oppervlakte is de terugkaatsing van het zonlicht dus minder en warmt het gebied extra op. Bovendien slaat de zee meer warmte op, die dan tijdens de herfst en winter trager wordt vrijgelaten.
Uitzonderlijke hitte tot boven de poolcirkel
Conclusie. Afgelopen week werden temperaturen van boven 30 graden gemeten ten noorden van de poolcirkel. Terwijl het grootste deel van Europa met fris en wisselvallig weer te maken beeft, waren er zelfs gebieden tegen de Noordelijke IJszee, in het noorden van Rusland en Finland, waar tropische temperaturen werden gehaald.
Deze waarden waren op sommige plaatsen meer dan 30 graden hoger dan het langjarig gemiddelde. Daarmee was het warmer dan de meeste gebieden rond de Middellandse Zee. Bovendien werd in Rusland, verder naar het zuiden, ook nog eens het all-time temperatuurrecord van de maand mei verbroken.
Een samenloop van omstandigheden waren hiervan de oorzaak. Met name de synoptische situatie, de hoge continentaliteit en de Arctische amplificatie binnen een context van de opwarming van de Aarde waren de hoofdoorzaken. Al bij al een toch zeer unieke en uitzonderlijke gebeurtenis!
