Hitterecord in Deelen (juli 2019)

U kunt het zich vast nog wel herinneren: de verzengende hitte die de Benelux teisterde eind juli. Hierbij is op tal van plaatsen de grens van 40°C voor het eerst gepasseerd. Rond 14:00 uur veerde iedere weerliefhebber op, toen op het KNMI-meetstation van de Gelderse plaats Deelen de thermometer als een raket opliep naar een bizarre 42,9°C.

Door de onrealistische snelheid van de temperatuurstijging, werd die waarde dan ook meteen in twijfel getrokken door het KNMI. Later op die bewuste middag zou deze waarde geschrapt worden. Het Nederlandse weerinstituut heeft in de maanden erna uitgebreid onderzoek gedaan naar het hitterecord in Deelen. De eerste bevindingen daarvan zijn opmerkelijk.

Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als weeramateur of liefhebber van winterweer aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s opladen.

Technische storing weerstation?

Meteen na de bizarre meting werd er zowel onder meteorologen onderling, als op weerfora, gezocht naar de oorzaken van het onrealistisch hoge hitterecord in Deelen. Hoe kon dit in hemelsnaam gebeuren? Hierbij werd de oorzaak al snel gezocht in de technische hoek. Er werd gedacht aan een kapotte (wellicht oververhitte) temperatuursensor.

Het vermoeden van een bosbrand in de omgeving werd uitgesproken, evenals mogelijke kortsluiting. In ieder geval werd uitgesloten dat het door een vrachtwagen zou komen, want het meetstation van Deelen ligt op een afgesloten vliegbasis. Bovendien was de vliegbasis dicht op 25 juli 2019.

Hitterecord in Deelen nader onderzocht

Het KNMI heeft het gehele weerstation van Deelen meegenomen naar het laboratorium. En wat bleek: er was helemaal niets mis met de toestand van het station op het moment van de meting. Het weerinstituut sluit dus een technisch mankement in zijn geheel uit. Het hitterecord in Deelen van 42,9°C is dus écht gemeten.

Merkwaardig driehoekje

• Bekijk de verzengende weersverwachting van afgelopen juli
• Wat zijn de meest nuttige tips tijdens een hittegolf?

Toch blijft de plotselinge temperatuurstijging op die dag buitengewoon merkwaardig. Op de temperatuurgrafiek van Deelen zie je een mooie, gelijkmatige kromme met weinig ruis. Maar rond 14:00 uur zie je ineens een driehoekje in de temperatuurlijn (rode lijn). In een half uur tijd stijgt het kwik ineens ruim 4°C. Zo’n snelle temperatuurstijging zien we nooit onder heldere condities in dezelfde luchtsoort.

Wat extra vreemd is, is dat de zon toen al net over zijn hoogste punt heen was. De mate van opwarming door de zon begon dus alweer langzaam af te nemen, maar toch steeg juist toen de temperatuur het hardst.

Grastemperatuur lager dan temperatuur op waarnemingshoogte

Nog een raadsel: de grastemperatuur lag gedurende de hittepiek lager dan de temperatuur op normale waarnemingshoogte (1,5 meter). Ook dat is meteorologisch eigenlijk niet mogelijk, want de zon warmt de lucht van onderaf op. Dat betekent dat we bij voldoende instraling aan de grond altijd de hoogste temperaturen vinden. Hoe hoger je komt, des te lager de temperatuur (’s nachts geldt overigens precies het omgekeerde).

Grastemperatuur en windsnelheid pieken later dan temperatuur op waarnemingshoogte

Bovendien zien we de grastemperatuur als het ware de temperatuur op waarnemingshoogte ‘volgen’. Het driehoekje vindt bij de grastemperatuur namelijk enkele tientallen minuten later plaats. En datzelfde geldt voor de windpiek, ook deze ligt enige tientallen minuten later dan de maximumtemperatuur op waarnemingshoogte.

Dit is eveneens ongebruikelijk; we zien de hoogste windsnelheden in de zomer meestal gelijktijdig optreden met de hoogste temperaturen. Het komt door thermiek: hoe warmer, des te meer stijgbewegingen aan de grond. Maar in Deelen dus gek genoeg niets van dat alles.

Parallelmeting laat stijging niet zien

Wat het sterke verhaal compleet maakt, is dat de parallelmeting niet hetzelfde beeld laat zien als het hoofdstation van Deelen. Het KNMI heeft bij alle officiële weerstations extra meetpunten neergezet voor het geval het hoofdstation problemen zou krijgen. Dit zijn de parallelmetingen en deze staan meestal 100 meter van het hoofdstation vandaan.

Gebruikelijk is een afwijking van maximaal 0,1 à 0,2°C tussen het hoofdstation en het parallelstation. Maar bij Deelen trad er op het moment van het hitterecord in Deelen een afwijking van meer dan 2°C op. Dat is statistisch gezien haast onmogelijk (minder dan 0,01% kans).

Andere redenen?

Wat kan het dan wel zijn geweest? Er blijft wellicht nog één reële mogelijkheid over: reflectie van zonlicht.

Mogelijk staat er in de buurt van de temperatuursensor in Deelen een object waartegen de zon onder een bepaalde hoek weerkaatst. In dat geval kan dit een substantieel, tijdelijk effect gehad hebben op de temperatuur. Dat zou mogelijk dan ook meteen verklaren waarom het eerst op 1,5 meter warm werd en daarna pas op 10 centimeter.

Hoe dan ook, het laatste woord is zeker nog niet gevallen over het hitterecord in Deelen. Wel zal het KNMI de waarde van 42,9°C niet goedkeuren, zolang er geen duidelijke verklaring te vinden is. En dus staat het absolute Nederlandse warmterecord nu op naam van Gilze-Rijen: 40,7°C.

Relevante weerlinks rond extreme hitte

• Extreme hitte in Australië
• In Death Valley (USA) kan het tot 50°C warm worden

.