Wintersetting tijdens meimaand

Mei 2019 verloopt voorlopig aan de frisse kant. Dit is het resultaat van een winterse setting op de weerkaarten. Het hoge noorden wordt gedomineerd door hoge druk en een zwakke straalstroom zorgt voor grote verschillen in de lagere breedtegraden. In deze blog kijken we naar de oorzaak en de gevolgen van de huidige winterse setting en blikken we vooruit op de tendens van de komende 10 dagen.

Stratosferische invloed op het weer

Winterliefhebbers kijken vanaf november naar de stratosfeer om te zien of er signalen zijn voor een interessante ontwikkeling. Een vaak aangehaalde term daarbij is ‘Sudden Stratospheric Warming’ en ‘Polar Vortex‘. Meer informatie daaromtrent is te vinden in dit artikel. Die Polar Vortex is in feite een krachtig lagedrukgebied boven de Noordpool dat zich elke winter ontwikkelt en tijdens de lente weer verdwijnt.

Het temperatuurcontrast tussen Pool en Evenaar wordt dan namelijk kleiner en laat dat nu net de motor zijn van dit lagedrukgebied. Meestal verdwijnt deze vortex geleidelijk door het krachtiger worden van de zonne-instraling aan de Noordpool. In sommige jaren zien we echter dat er net voor het uitsterven aan het einde van de winter nog een plotselinge opwarming van de stratosfeer plaatsvindt, waardoor de Polar Vortex helemaal uit elkaar valt zonder geleidelijk uit te sterven. Wel, laat dit nu net het geval zijn in de winter/lente van 2018-2019!

Een blik op de grafiek van de sterkte van de Polar Vortex laat zien dat we afgelopen maanden geen volledig normaal patroon hebben gekregen. Tijdens oktober en november was de ontwikkeling van deze band nog normaal (geleidelijke toename van de kracht) maar tijdens december zorgde een Sudden Stratospheric Warming voor een echte desintegratie van de Polar Vortex.

De gehoopte winterperiode bleef uit, wat nog maar eens laat zien dat er geen 1:1 relatie is. Het hangt er sterk vanaf of er een koppeling optreedt tussen de stratosfeer en de troposfeer, zodat die invloed tot op het aardoppervlak kan geraken.

Als we wat verder kijken dan is te zien dat die Polar Vortex tijdens de maanden januari-februari-maart duidelijk in kracht is toegenomen. Dit was dan ook de reden dat een echte winterperiode uitbleef en het weer in Europa eerder gedomineerd werd door westenwinden.

Tijdens de maand april vond er dan een nieuwe opwarming van de stratosfeer plaats, waardoor de Polar Vortex beduidend sneller dan normaal aan het einde van de winter aan sterkte moest inboeten. Op zich niet heel uitzonderlijk.

Door de sterke koppeling tussen stratosfeer en troposfeer die er tijdens april en begin mei wel was, kon de invloed deze keer wel het aardoppervlak bereiken. En dit was en is duidelijk. Boven de Noordpool heeft zich afgelopen weken namelijk een krachtig hogedrukgebied gevormd.

Invloed op het weer in Europa

Een krachtig hogedrukgebied boven de Noordpool heeft als direct gevolg dat de straalstroom verzwakt. Bijgevolg gaat deze meer meanderen en bewegen de meanders (bochten) trager voort. Dit zorgt voor langere periodes met hetzelfde weer en vaak ook meer extremen. Hoe groter de amplitude van de meanders, hoe meer uit het noorden of uit het zuiden de aangevoerde lucht namelijk kan komen.

Die extremen waren afgelopen weken meer dan duidelijk. Een krachtige rug in de straalstroom zorgde tijdens half april voor droog, zonnig en zeer zacht weer voor de tijd van het jaar in West-Europa. Temperaturen lagen op bepaalde dagen ruim 10°C boven het langjarig gemiddelde. Geleidelijk bewogen de meanders van de straalstroom (Rossby waves) dan naar het oosten, waardoor een trog langdurig over West-Europa kwam te liggen.

Het resultaat was fris weer tijdens de eerste twee weken van mei. In de Ardennen viel 10 cm sneeuw, in de Alpen sneeuwde het uitbundig en werden records gebroken en met regelmaat kon er ook (grond)vorst genoteerd worden in de Benelux.

De rug die ons een zachte april bezorgde, schoof effectief verder op naar het oosten en zorgde afgelopen dagen in Oost- en vooral Noordoost-Europa voor extreem hoge temperaturen. In het westen van Rusland werden tegen de Noordpoolcirkel temperaturen tot 31°C gemeten (meer dan 15°C boven het langjarig gemiddelde) en ook op het Iberisch Schiereiland werd het afgelopen dagen tot 37°C.

In de Balkan en in Italië zorgde de trog in de straalstroom afgelopen dagen voor erg wisselvallig weer met lage temperaturen en zeer felle buien (zelfs supercells in het noorden van Italië).

Hoe gaat dit evolueren?

Voorlopig lijken de noordelijke gebieden gedomineerd te blijven door hoge druk. Dit betekent dat ook de straalstroom eerder zwak zal blijven en de meanders vrij zuidelijk kunnen gaan. De extremen in het weer zullen daardoor nog wel een tijd aanwezig blijven. Concreet voor de Benelux tonen de weerkaarten nu een situatie met een zuidelijke straalstroom en de vorming van een (hoogte)laag boven Zuidwest-Europa.

De Benelux komt zo in een dominerende zuidoostelijke luchtstroming terecht met hogere temperaturen, maar wel de nodige onstabiliteit. Al enkele dagen tonen de weermodellen vanaf komend weekend dan ook een overgang naar meer wisselvallig weer met kans op (onweers)buien. Komende dagen zullen we hier dieper op ingaan, maar onze huidige inschatting is dat door het gebrek aan dynamiek (weinig of geen schering) dat voornamelijk lokale buien zullen zijn, die gepaard kunnen gaan met veel neerslag op korte tijd. Uiteraard is het dan afwachten waar de buien zullen vallen. De temperaturen liggen dan wel boven 20°C.