Straalstroom geleidelijk zwakker: wat voor gevolgen heeft dit?
Tot nu toe stelt de winter teleur op het gebied van kou. Door de hardnekkige luchtdrukconfiguratie met hogedruk boven de Azoren en lagedruk boven IJsland heeft winterweer nog nauwelijks de Benelux kunnen bereiken. Wellicht komt daar binnenkort verandering in, want de straalstroom gaat zowel in de stratosfeer als in de troposfeer geleidelijk afzwakken. Dit duidt vaak op grotere kansen op blokkades op noordelijke breedten.
Stratosferische poolwervel warmt op
Eén van de factoren die vaak aangehaald wordt om de kans op blokkadevorming te indiceren, is de stratosferische poolwervel. Dit is een bel van ijskoude lucht die gedurende het winterhalfjaar in de stratosfeer (luchtlaag boven onze troposfeer) aanwezig is boven de Noordpool. Door de lange duisternis in de winter kan deze luchtlaag juist in die tijd flink afkoelen. Soms kan de temperatuur in de kern van de stratosferische poolwervel wel dalen tot -80°C op 30 kilometer (10 hPa).
Hoe omvangrijker het koude gebied, des te sterker de poolwervel en des te groter de kans op een westcirculatie. Men neemt aan dat dit ook doorwerkt in de troposfeer, met een vertragingstijd van ongeveer 2 tot 3 weken. Is de stratosferische poolwervel dus zwak, dan is de kans groot dat de troposferische poolwervel 2 of 3 weken later ook zwakker wordt.
Sudden Stratospheric Warming
Het verzwakken van de stratosferische poolwervel vindt plaats door middel van Sudden Stratospheric Warming (SSW). Hierbij warmen er uitgestrekte gebieden op het 10-hPa-vlak (30 kilometer hoogte) in korte tijd zeer sterk op. De voorkeursperiode voor SSW’s is januari en februari, omdat de dagen dan langer worden en de temperatuurverschillen tussen evenaar en pool afnemen. Het gevolg daarvan is dat ook in de troposfeer de kans op een zwakkere poolwervel sterk toeneemt. Op die manier kunnen er omvangrijke hogedrukblokkades boven de poolgebieden ontstaan, die de wind in de Benelux naar de noordoosthoek duwen.
- Meer achtergrondinformatie over Sudden Stratospheric Warming
Op de stratosferische verwachtingskaart voor 31 januari zien we een groot gebied boven Rusland dat sterk opgewarmd is. Officieel is dit nog geen SSW (daarvoor moet de opwarming nog sterker zijn), maar het is interessant om te blijven volgen. Zet deze stratosferische opwarming verder door, dan zou dit kunnen resulteren in een afzwakkende straalstroom. Maar dat is nog toekomstmuziek.
AO-index gaat onderuit: zwakkere troposferische straalstroom
Veel belangrijker is wat er op de korte termijn (tot 14 dagen) in de troposfeer plaatsvindt. Wat winterliefhebbers hierbij vaak interesseert, is de zogenaamde AO-index, oftewel Arctic Oscillation. Deze geeft de relatieve afwijking van de luchtdruk op de Noordpool (90° NB) en de luchtdruk op 37-45° NB aan ten opzichte van de klimatologisch normale luchtdrukwaarden. Een positieve AO duidt op sterke lagedruk rond de pool en sterke hogedruk boven de subtropische breedten.
In die situatie is de straalstroom krachtig en is de kans op afwijkende luchtdrukpatronen (noordelijke blokkades) klein. Een negatieve AO duidt op forse hogedruk rond de pool en relatief lage luchtdruk op de subtropische breedten. De straalstroom is dan zwak: de kans op noordelijke blokkades is groter dan normaal. Voor winterweer willen we dus een negatieve AO zien.
Dat is precies wat we zien voor de komende 14 dagen. Als we de AO-verwachting van GFS erbij pakken, zien we dat deze over enkele dagen al onder 0 duikt.
NAO wil nog niet meewerken
Het probleem van de AO is dat deze een indicatie geeft wat er op het gehele noordelijk halfrond plaatsvindt. Willen we meer inzoomen op het deel van de straalstroom in ons deel van de wereld (de Noordelijke Atlantische Oceaan), dan kunnen we het beste de NAO-index gebruiken. Deze term staat voor North Atlantic Oscillation en geeft beter de situatie weer voor onze contreien.
Bekijken we de 14-daagse kaartjes van de NAO, dan zien we dat vrijwel alle verwachtingslijntjes boven 0 blijven. We kunnen dus concluderen dat de NAO nog niet meewerkt, terwijl de AO al wel negatief wordt. Waar winterliefhebbers op moeten hopen, is dat de algehele luchtdrukconfiguratie op het noordelijk halfrond op de schop gaat. Wellicht kan er op die manier een hogedrukgebied boven Groenland of Scandinavië terecht komen, dat tot winterweer in West-Europa leidt.
De controlerun van GFS 18z (26 januari) geeft zo’n situatie aan waarbij Nederland en België dankzij een Scandinavisch hogedrukgebied diep in de vrieslucht terecht komen. Ook enkele andere leden van GFS schetsen deze mogelijkheid. Het ensemble als geheel kiest echter nog niet unaniem voor dit winterse scenario. De zachte opties zijn nog altijd licht in de meerderheid.
Conclusie
Dat de straalstroom zowel in de stratosfeer als in de troposfeer langzaam in kracht gaat afnemen, lijkt wel een zekerheid. De uitwerking op ons eigen weer lijkt echter voorlopig nog nihil. Dat komt doordat de NAO nog niet echt negatief wil worden. Daardoor kiest de meerderheid van de modellen nog steeds voor een westcirculatie. Wel ziet de algehele setting op het noordelijk halfrond er een stuk kansrijker uit dan we eerder deze winter gezien hebben. Daardoor bestaat er nog altijd de kans dat februari tot een winterse verrassing in staat is. We blijven de ontwikkelingen volgen!
