Hoe uitzonderlijk is 20 graden in november?
Het stond al een aantal dagen in de weerkaarten en vandaag is het zover. Een warmtefront verbonden aan een lagedrukgebied nabij IJsland brengt met een sterke zuidwestelijke luchtstroming maritiem tropische lucht met zich mee. Zo steeg het kwik vandaag, 2 november, op een vele plaatsen in de Benelux opnieuw richting en plaatselijk zelfs boven 20 graden. Dagen waarop deze grens gehaald wordt noemen we “warme dagen”, en zo beleven we dit jaar wel een erg late warme dag. Het staat uiteraard buiten kijf dat deze temperaturen veel te warm zijn voor de tijd van het jaar. Maar hoe uitzonderlijk is 20 graden in november dan eigenlijk? Gebeurde dit al eens eerder in het verleden? En zijn de huidige warme temperaturen een gevolg van de klimaatverandering?
- Volg de weerupdates op de voet via Facebook en Twitter
- Volgen jullie al de weerberichten op Youtube?
- Bekijk het weerbericht voor de komende dagen
Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als weeramateur of liefhebber van het weer aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s opladen.
Hoe uitzonderlijk zijn warme dagen in november?
Laattijdige warme dagen in Ukkel en De Bilt
Om te beginnen sommen we even de huidige stand van zaken op. Een temperatuur van 20 graden in november is namelijk al enkele keren voorgekomen in de Benelux. De laatste keer dat zulke warme temperaturen van minstens 20 graden op grote schaal zo laat voorkwamen is zelfs nog niet zo heel lang geleden, namelijk in 2015. Tijdens het begin van die novembermaand werden nog temperaturen van 20 graden gehaald op verschillende plaatsen in de Benelux, waaronder in Ukkel.
In Ukkel gebeurde dat ook al eens eerder in 1955, 1994, 1995 en 2014. Het totaal aantal warme dagen in november komt voor dit station dus op 5. Voor De Bilt is het anders, daar werd er namelijk nog nooit een temperatuur van 20 graden gehaald in november sinds het begin van de metingen.
Even nog de records: de warmste temperatuur in november ooit in Ukkel staat momenteel op 20,8 graden, gemeten op 1 november 2015. De meest laattijdige warme dag voor dit station is 12 november 1995. Voor De Bilt is de hoogste novembertemperatuur ooit gemeten 19,0 graden op 6 november 2018 (UPDATE: dit record werd vandaag verbroken, maar met 19,3 graden kwam het niet tot een warme dag). De meest late datum dat het in De Bilt tot een warme dag kwam, was op 30 oktober 2005. We zien voor zowel Ukkel als De Bilt dat de laatste warme dagen van het jaar wel steeds later en later vallen.
Met dit in het achterhoofd kunnen we ons nu de vraag stellen hoe uitzonderlijk 20 graden in november dan eigenlijk wel is. Laten we beginnen!
Statistiek met overschrijdingskansen
Om bovenstaande vraag te beantwoorden gebruiken we data voor Ukkel en De Bilt tussen 1901 en 2019 (en gecorrigeerd voor de open thermometerhut tot en met 1983). Hiermee berekenden we vervolgens een overschrijdingskans voor bepaalde maximumtemperaturen op een dag tijdens de maand november. Met andere woorden, we zochten de kans dat een bepaalde maximumtemperatuur wordt overschreden op een dag tijdens die maand.
We hebben deze kans geplot die als volgt geïnterpreteerd kan worden. De kans dat de maximumtemperatuur op een dag in november 0°C (horizontale as) overschrijdt is nagenoeg 100% (verticale as). Dagen waarop de maximale temperatuur hieronder blijft komen dan ook zeer weinig voor. De kans dat het op een dag in november warmer wordt dan 9°C is ongeveer 50% voor zowel Ukkel (bovenste box) als De Bilt (onderste box). Voor 15°C is dit kleiner dan 10%, voor 20°C nog lager. Van de novemberdagen tussen 1901 en 2019 waren er dan ook maar enkele waarop een temperatuur van 20°C gehaald werd (5 in Ukkel, en zelfs geen in De Bilt).
Aantal dagen met hoge temperaturen
We kunnen echter nog een stapje verder gaan en bekijken hoe vaak een bepaalde maximumtemperatuur overschreden werd. Dit kunnen we zien in de onderstaande figuur. Die geeft op de onderste as het jaartal weer en op de verticale as het aantal dagen waarop een bepaalde temperatuur werd gehaald. We zien daarbij dat Ukkel over het algemeen warmere temperaturen ervaart dan De Bilt. Het aantal dagen met temperaturen van minstens 20 graden is echter beperkt. Deze temperaturen blijken dus niet erg vaak voor te komen…
Rekening houden met het veranderende klimaat
Stijgende trend in de temperatuur
We zijn nu al een heleboel wijzer geworden, maar we hebben hierboven echter iets niet in rekening gebracht: het veranderende klimaat. Het is namelijk zo dat, indien we iets willen zeggen over hoe uitzonderlijk de huidige temperaturen zijn, data uit 1901 niet representatief zijn. Om te weten hoe uitzonderlijk de huidige warme temperaturen in november zijn, moeten we hier dus rekening mee houden. Dit wordt duidelijk in de onderstaande figuur: er is een namelijk een stijgende trend zichtbaar wat betreft de gemiddelde maximumtemperaturen.
Komen warme temperaturen vaker voor dan vroeger?
In een volgende figuur plotten we daarom de data op de dezelfde manier als eerder, maar nu splitsen we ze op in 2 referentieperioden. Dit worden respectievelijk de eerste (1901-1930) en laatste (1990-2019) dertig jaar van de datareeks. Daarop valt wel iets interessant te zien: er is namelijk een verschuiving van de overschrijdingskansen. Voor Ukkel (bovenste box) en De Bilt (onderste box) bedroeg de temperatuur behorende bij een overschrijdingskans van 50% tijdens het vroegere klimaat ongeveer 8.5°C, nu is dat ongeveer 10°C.
Anders gezegd kunnen we stellen dat een novemberdag nu een grotere kans heeft op hogere temperaturen dan tijdens het vroegere klimaat. Warmere temperaturen komen dus steeds meer voor. Met andere woorden: de kansen op extreme temperaturen zijn op beide plaatsen duidelijk gestegen.
Ook in termen van herhalingsperiode valt die verschuiving op. In de figuur hieronder zien we bijvoorbeeld dat er voor Ukkel (bovenste box) eens om de 5 jaar (verticale as) een novembermaand is waarop de maandelijkse maximumtemperatuur 18°C (horizontale as) overschrijdt in het huidige klimaat (rode bol). In het vroegere klimaat was dat slechts eens om de 15 jaar (blauwe bol). Een novembermaand met een maximale temperatuur van meer dan 20 graden komt eens om de 8 jaar voor in Ukkel in het huidige klimaat (1990-2019).
Temperaturen van 20 graden in november kwamen in het vroegere klimaat echter niet voor in Ukkel. Dezelfde redenering kan gemaakt worden voor De Bilt (onderste box), waarbij hier ook in het huidige klimaat geen warme dagen voorkomen. De huidige warme temperaturen kunnen dus wel degelijk gelinkt worden aan de klimaatverandering.
Ook tijd en plaats spelen een rol
Afnemende daglengte en zonnekracht
Goed, maar hoe zit het met het tijdstip van de maand? Naast het evoluerende klimaat, is het toch ook van belang rekening te houden met de tijd en dus de decade van de maand? Ja, dat klopt! Ten opzichte van het begin van de maand schijnt de zon namelijk significant minder op het einde van november. Dit terwijl ook de intensiteit van de inkomende zonnestraling flink afneemt. Het is dan ook logisch dat de kansen op warm weer afnemen naarmate de maand vordert.
Hoe uitzonderlijk is 20 graden tijdens het begin van november dan? Uit onderstaande figuur blijkt dat warme dagen in de derde decade van november onbestaande zijn in Ukkel. Ze zijn dus nog nooit voorgekomen. In de eerste en tweede decade bedraagt deze kans ongeveer 1.6% en 0.2% voor Ukkel. Een voorbeeld hiervan is november 2015. In De Bilt zijn temperaturen van 20 graden in november nog nooit voorgekomen, en is de overschrijdingskans dus statistisch gezien 0%.
Warme novemberdagen elders in de Benelux
Tot daar de data voor de officiële landelijke stations. Uiteraard bestaat onze regio niet enkel uit de meetstations van Ukkel en De Bilt. We gingen daarom de records over het hele grondgebied na. In België blijkt dat het record voor de hoogste temperatuur op een novemberdag buiten Ukkel, voor zover bekend, staat op 1 november 2015. Toen werd er 22,2°C gemeten in Lobbes (Henegouwen). In Nederland is het record 1 november 2014: in Ell, dicht bij Weert, werd toen 21,2°C gemeten. Ook in andere gebieden van de Benelux blijken warme dagen in november echter uitzonderlijk te zijn…
Temperaturen boven 20°C zijn uitzonderlijk in november
Hoe uitzonderlijk zijn warme temperaturen (minstens 20 graden) in november nu? Zoals hierboven duidelijk werd, zijn er verschillende manieren om uit te drukken hoe uitzonderlijk de huidige temperaturen wel zijn. We moeten dan wel rekening houden met het veranderende klimaat, met de decade van de maand en het aantal dagen in deze maand waarop de bepaalde maximumtemperatuur wordt overschreden. Des te hoger die temperatuur, des te later op de maand dit gebeurt en des te meer dagen waarop deze maximumtemperatuur overschreden wordt, des te uitzonderlijker de gebeurtenis te noemen is.
Maximumtemperaturen boven 20°C blijven dus uitzonderlijk in november, maar de kansen moeten wel in perspectief worden geplaatst. Tussen 1901 en 2019 waren er in Ukkel respectievelijk slechts 5 warme novemberdagen, maar we zien echter wel dat de kans op zulke extremen toegenomen is over de tijd, gelinkt aan de klimaatverandering. De laatste keer dat het zo laat zo warm werd in Ukkel is dan ook niet zo heel lang geleden, namelijk in 2015. In De Bilt is een temperatuur van 20 graden in november zelfs nog nooit voorgekomen.
