Wat leert het VN rapport ons over de klimaatverandering?

Begin deze maand kwam het nieuwste klimaatrapport uit van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), het klimaatpanel van de Verenigde naties (VN). Hierin wordt beschreven welke gevolgen de opwarming van de aarde kan teweegbrengen en vooral wat er kan gebeuren als we onze klimaatdoelstellingen niet halen. Via deze blog tracht ik in een notendop even samen te vatten voor jullie waarover het VN klimaatrapport precies gaat en probeer ik ook enkele concepten van de klimaatverandering wat meer te duiden. Lees even mee en schrik vooral niet, want de inhoud van het rapport is vrij verontrustend…!

Wij willen daarom vragen deze blog zo vaak mogelijk te delen, om zoveel mogelijk mensen te informeren over de ernst van het probleem en de urgentie om de klimaatverandering aan te pakken. Indien jullie nog vragen hebben, aarzel dan niet om mee te discussiëren onderaan het artikel.

• Volg de extra weerupdates ook via NoodweerBenelux (FB)
• Bekijk Instagram voor weerfoto’s.

Klimaatopwarming veroorzaakt door de mens

In het vorige VN klimaatrapport werd al aangetoond dat het klimaat op aarde aan het veranderen is en dat de uitstoot van menselijke broeikasgassen hiervan aan de basis ligt. Wetenschappers kwamen in dit rapport daarbij tot de volgende conclusies:

• De opwarming van het klimaatsysteem is onmiskenbaar
• De menselijke invloed op het klimaatsysteem is duidelijk
• Om de gevolgen van deze klimaatopwarming te beperken zijn substantiële reducties in broeikasgassen vereist

Meer achtergrondinformatie over het bewijs van de klimaatverandering kan je vinden in het informatief artikel, geschreven door collega Jelle Van den Berghe.

Nu al 1°C warmer

Uit het recent verschenen VN klimaatrapport blijkt nu dat door toedoen van de menselijke activiteiten (uitstoot van broeikasgassen) het klimaat wereldwijd al opgewarmd is met 1°C ten opzichte van de pre-industriële periode (1850-1900), toen er nog geen grootschalige industriële activiteiten plaatsvonden en talrijk gemotoriseerd verkeer nog niet aan de orde was. Meer nog, indien we de huidige opwarmende trend zouden extrapoleren in de toekomst, wordt verwacht dat de opwarming hoogstwaarschijnlijk ergens rond 1.5°C zal uitkomen tussen 2030 en 2052.

Benelux zelfs al meer dan 2°C warmer

In verschillende gebieden is de waargenomen opwarming zelfs intenser dan het globale gemiddelde. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Benelux, waar het nu al meer dan 2°C warmer is vergeleken met pakweg 150 jaar geleden. De opwarming is bovendien ook groter over het land dan over de oceaan (omdat water een veel grotere warmtecapaciteit heeft en trager reageert op de opwarming).

Ook de polen warmen sneller op

Ook de Arctische gebieden warmen sneller op (‘Polar Amplification’) vergeleken met de rest van de wereld, als gevolg van belangrijke feedback in het klimaatsysteem. Bijvoorbeeld: als er meer ijs smelt door de opwarming van de aarde, neemt het albedo (weerkaatsing van het zonlicht door de witte kleur) af, waardoor het ijs ook meer zonnewarmte kan absorberen. Hierdoor warmt het in deze regio’s sneller op en zo kan er ook opnieuw meer ijs smelten…

Zo kom je in een oneindige lus terecht (positieve feedback) die bijdraagt aan de sterke opwarming in de polaire regio’s.  Deze ‘Polar Amplification’ heeft op haar beurt ook andere effecten op het klimaatsysteem, zoals bijvoorbeeld een verzwakking van de straalstroom. Dit werd eerder uitvoerig beschreven in het artikel door mijn collega Lander Van Tricht.

Effecten van opwarming

De effecten van de opwarming weerspiegelen zich echter ook in andere componenten van het klimaatsysteem. Zo werden wereldwijd reeds veranderingen waargenomen in de intensiteit en frequentie van extreme weer fenomenen sinds 1950. Enkele typische voorbeelden zijn daarbij: meer en intensere hittegolven, meer episodes met extreme neerslag en meer periodes met extreme droogte, etc.

Allemaal fenomenen die ook de laatste jaren steeds vaker bij ons worden waargenomen… Uiteraard zijn het smelten van de ijskappen en daarbij horend, een stijging van het zeeniveau, eveneens belangrijke gevolgen van de klimaatverandering.

Toekomstige veranderingen

Impact groter bij opwarming 2°C

Een belangrijk aspect in het nieuwste VN klimaatrapport zijn ook de toekomstige projecties van de gevolgen van de klimaatopwarming. De conclusies daaromtrent zijn duidelijk: De gevolgen van de klimaatopwarming zullen veel groter zijn voor een opwarming van 2°C dan voor een opwarming van 1.5°C. Om een voorbeeld te geven: modelprojecties suggereren dat hete zomerdagen tot 3 graden warmer kunnen worden bij een opwarming van 1.5°C en zelfs tot 4 graden warmer bij een stijging van 2°C.

Noordelijke IJszee frequenter ijsvrij

Ook voor de Noordelijke ijszee zullen de gevolgen groter zijn bij een opwarming van 2 graden. Als de opwarming beperkt zou blijven tot anderhalve graad, zou het Arctisch zeegebied gemiddeld 1 keer per eeuw ijsvrij zijn tijdens de zomer. Indien het echter 2 graden zou opwarmen, zou dit gebied zelfs 1 keer om de 10 jaar ijsvrij kunnen zijn! Toch wel een groot contrast, voor slechts een verschil van 0.5 graad opwarming!

Zeeniveaustijging

Ook de stijging van het zeeniveau is afhankelijk van de intensiteit van de toekomstige opwarming. Volgens de meest recente studies zou het zeeniveau tegen het eind van deze eeuw kunnen stijgen met 0.22 – 0.77 centimeter (gemiddeld dus een halve meter) als de opwarming zich beperkt tot 1.5 graden en zelfs nog 0.1 meter meer bij een stijging van 2°C. Het zeeniveau zou zelfs kunnen blijven stijgen tot ver na 2100, maar dit is wel sterk afhankelijk van hoe onze CO2 emissies zullen evolueren.

Op een tijdsschaal van enkele honderden tot duizenden jaren zou het zeeniveau potentieel zelfs met meerdere meters kunnen stijgen! Dit als gevolg van irreversibele (onomkeerbare!) processen zoals: volledige desintegratie van de Groenlandse ijskap en/of mariene instabiliteit van Antarctica, die op grote schaal verlies van ijsmassa kunnen veroorzaken.

Deze instabiliteit kan reeds getriggerd worden vanaf een opwarming van 1.5 tot 2 graden en kan dus zeer grote gevolgen hebben voor de mensheid op een langere tijdschaal. Vooral West-Antarctica vormt daarbij een probleem, aangezien een groot deel van het ijs in contact komt met een warme oceaan, en het onstabiliteitsmechanisme daar kan zorgen voor terugtrekking van het ijs, wat aanleiding geeft tot meer smelt en een zeespiegelstijging.

 

Koraalriffen kunnen verdwijnen

Het rapport vermeldt eveneens dat een opwarming van 2 graden nefaste gevolgen kan hebben voor mariene ecosystemen zoals koraalriffen. Bij een opwarming van 1.5 graad zou een groot deel van het koraal areaal verloren kunnen gaan, maar bij een nog hogere temperatuur kan dit type ecosysteem zelfs volledig verdwijnen!

Wat moeten we doen om verdere opwarming te beperken?

We moeten nu ingrijpen!

Eén van de belangrijkste boodschappen die het IPCC klimaatrapport naar voren wil brengen, is duidelijk ook de urgentie van het klimaatprobleem en vooral de urgentie om NU in te grijpen om de toekomstige gevolgen te beperken.

Indien we onze uitstoot van broeikasgassen verderzetten zoals nu, dan zal naar schatting het resterende koolstofbudget dat we nog hebben (zoals vastgelegd werd op het Parijs-akkoord in 2015) wellicht al opgebruikt zijn tegen 2045!  Op die manier zal het Klimaatakkoord van Parijs dus falen en zullen we er niet in slagen om onder de 2 graden opwarming te blijven.

Het rapport is verder zeer duidelijk…

Om de opwarming te beperken tot 1.5 graden moeten we CO2-emissies reduceren met 45% tegen 2030 en moeten we evolueren naar een nul-uitstoot tegen 2050. Om de opwarming te beperken tot 2 graden dienen we ze te reduceren met 20% tegen 2030 en is pas een nul-uitstoot vereist tegen 2075. 

Het rapport stelt tevens ook dat de ambities die werden vastgelegd op het Klimaatakkoord van Parijs lang niet voldoende zijn om forse opwarming te vermijden. Men verwacht zelfs eerder een toekomstige stijging tot 3 graden aan het eind van deze eeuw op basis van de toen gemaakte afspraken…

Strategieën om in te grijpen

Om de bovenstaande targets te kunnen halen, en de (gevolgen van de) opwarming te beperken, haalt men in het rapport verschillende strategieën aan waaruit we kunnen kiezen. Het betreft daarbij mitigatiestrategieën enerzijds en adaptatiestrategieën anderzijds.

Mitigatiestrategieën zijn strategieën die de klimaatopwarming effectief kunnen remmen. Het zijn als het ware echte bestrijdingsmaatregelen. Adaptatiestrategieën zijn eerder symptoom-bestrijdende maatregelen, specifiek opgesteld om ons aan te passen aan de klimaatverandering.

Ook hierover is men in het rapport duidelijk. Om de klimaatverandering en haar gevolgen te beperken zijn verregaande en snelle transities vereist in verschillende sectoren zoals bijvoorbeeld: de industrie, energiesector, land management, etc. en vooral…deze transities moeten gebeuren op zeer grote schaal en zeer snel!

Op verschillende niveaus en ook tussen verschillende sectoren zal er moeten samengewerkt worden. Heel belangrijk in het verhaal is ook dat – om tot netto nul-emissies te komen – we gebruik zullen moeten maken van nieuwe technieken om CO2 uit te atmosfeer te onttrekken. Enkel op die manier is het mogelijk om de CO2 uitstoot te reduceren tot nul of zelfs negatieve emissies te bekomen.

Een zeer belangrijke natuurlijke buffer in deze context is bijvoorbeeld (her)bebossing. Bos onttrekt op natuurlijke wijze CO2 uit de lucht en dit is dus van zeer grote meerwaarde! Uiteraard is deze strategie niet evident, want bossen liggen steeds meer in competitie met andere landvormen zoals land voor landbouw en ook voor bebouwing… Er zal dus zeer efficiënt moeten gepland en/of geplant moeten worden!

De Sustainable Development Goals (SDG’s) als framework

Het klimaatprobleem bevat ook een aantal belangrijke synergieën met de Sustainable Development Goals (SDG’s) die in 2015 werden ontworpen om te evolueren naar een duurzame samenleving en in te zetten op duurzame ontwikkeling. In het concept ‘duurzaamheid’ is er niet enkel oog voor de klimaatproblematiek maar evenzeer spelen hierbij sociale, economische en politieke aspecten een belangrijke rol. Net zoals in het klimaatverhaal! Er zijn dus zeer belangrijke velden van overlap tussen beide aspecten.

Het framework van de SDG’s kan dus een belangrijk framework vormen om om te gaan met de klimaatproblematiek! Het doel is dus om oog te hebben voor het groter geheel (ecologische, economische, sociale en politieke aspecten) en rekening te houden met zoveel mogelijk factoren (niet enkel SDG 13) op verschillende schaalniveaus. Zo is het bijvoorbeeld ook van cruciaal belang om samen te werken met de ontwikkelingslanden, om deze te steunen en samen te werken aan globale oplossingen, die bijdragen tot een betere wereld voor iedereen, waarin ook ongelijkheid geen kans meer heeft.

Het rapport stelt daarbij ook dat strategieën het meest efficiënt zijn in combinatie met economische en duurzame ontwikkeling. Ook wanneer lokale en regionale overheden steun hebben van nationale overheden en nationale overheden op wereldvlak kunnen samenwerken.

Conclusie

Het moge dus duidelijk zijn dat de klimaatproblematiek belangrijker is dan ooit. Het VN-rapport is duidelijk: we moeten nu ingrijpen en vooral… zeer snel ingrijpen op grote schaal om de gevolgen van de opwarming te kunnen beperken! Niet alleen voor ons nu, maar vooral ook voor onze volgende generaties. Hopelijk heb ik met deze blog kunnen bijdragen tot meer bewustwording omtrent deze problematiek en vooral ook omtrent de urgentie van het probleem.