IJshaar: de baard van Koning Winter
De afgelopen dagen heeft het op verschillende plaatsen licht tot matig gevroren in de Benelux. Daarbij was het ook mistig. Ideale omstandigheden voor de vorming van ijshaar. Maar wat is ijshaar precies?
- Volg de weerupdates op de voet via Facebook en Twitter
- Volgen jullie al de weerberichten op Youtube?
- Bekijk het weerbericht voor de komende dagen
Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als weeramateur of liefhebber van winterweer aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s opladen.
Deel jouw eigen passie? Ben je geïnteresseerd om als vrijwilliger weergerelateerde artikels te schrijven? Contacteer ons dan via [email protected]
Hoe ontstaat ijshaar?
De meeste mensen kennen het fenomeen ijshaar of haarijs niet en als ze er wel over hebben gehoord, dan hebben ze het waarschijnlijk nog nooit met eigen ogen gezien. Van een afstandje lijkt het te gaan om witte plekken, bijvoorbeeld van sneeuwresten, die zich duidelijk aftekenen tegen de donkere bodem van het bos. Maar van dichterbij bekeken lijkt het eerder op iets van schimmels of iets met de vorm en kleur van sneeuwwit haar.
Als alle omstandigheden goed zijn kan er in loof- en gemengde bossen ijshaar ontstaan. Het ijshaar groeit op rottende op de grond liggende takken hout, waarvan de schors geheel of gedeeltelijk is verdwenen. Dit ontstaat onder invloed van schimmels. Deze schimmels veroorzaken een stofwisselingsproces op dood hout waarbij water vrij kan komen. Dit water wordt vervolgens naar buiten gedrukt. Wanneer dit natte stuk hout dan bevriest, krijgt de waterdamp een structuur die bestaat uit dunne draadjes dewelke ‘ijshaar’ wordt genoemd.
De ‘haren’ van het ijshaar zijn nu eens recht, dan weer gekromd en vaak 5 tot soms zelfs 10 centimeter lang. Ze zijn zeer dun, namelijk 0.01 tot 0.05 mm. Het haar zit nooit in de war: naburige ijsharen lopen namelijk evenwijdig aan elkaar, wat in geval van kromming het effect geeft van de vorm van een haarlok of golvende haren.
De rol van schimmels en paddenstoelen
Het is lang een raadsel gebleven welke processen precies aan de grondslag lagen aan de vorming van ijshaar. In 1918 bedacht Alfred Wegener (bekend van zijn theorie van de continentale drift) dat schimmels en paddenstoelen een rol spelen. Dit idee werd echter niet overgenomen door tijdsgenoten. Pas in de afgelopen 15 jaar kwam er geleidelijk meer duidelijkheid over de factoren die een rol spelen in de vorming van ijshaar.
In 2005 kwamen twee Zwitserse wetenschappers: Wagner en Mätzler, tot dezelfde conclusie als Wegener, bijna 90 jaar eerder. Ze troffen ijshaar aan op stukjes hout waar ook paddenstoelen op aanwezig waren. Daarnaast hebben ze experimenten uitgevoerd om de rol van schimmels te verduidelijken.
Als een takje waarop zich ijshaar heeft gevormd, de volgende keer dat geschikte condities zich voordoen, opnieuw buiten wordt gelegd, is het aannemelijk dat ijshaar zich opnieuw zal vormen. Echter, is hetzelfde takje ondergedompeld in alcohol, overgoten met kokend water of behandeld met een bestrijdingsmiddel tegen schimmels, dan is de schimmel dood en wordt er geen ijshaar meer gevormd. Ook als je dit wel zou verwachten gegeven de omstandigheden.
Dit bracht de wetenschappers ertoe om in navolging van Wegener, de paddenstoelen en schimmels definitief een cruciale rol toe te dichten bij de vorming van ijshaar. De schimmel of trilzwam die verantwoordelijk is voor de aanmaak van ijshaar is de ‘exidiopsis effusa‘, ook wel bekend als het ‘rozeblauwig waskorstje’.
De condities voor de vorming van ijshaar
IJshaar groeit niet zomaar op dode takken. De volgende voorwaarden zijn nodig:
- Het hout moet nat zijn door recente regenval, gesmolten sneeuw of door contact met een natte bodem
- Er moet een hoge luchtvochtigheid heersen, zodat het naar buiten geperste vocht direct bevriest en niet verdampt
- De luchttemperatuur moet tussen de 0 en -5 °C liggen. Als het kouder is gaan de schimmels in winterslaap en produceren ze te weinig water, waardoor de groei van het ijshaar stopt
- Het moet windstil zijn
- Er mag geen sneeuw liggen of vallen
IJshaar kunnen we ´s morgens vroeg tegenkomen of op plekken met genoeg schaduw. Hier gaat het meestal om loofhout (eiken- of beukenhout). Maar naar verluidt is het verschijnsel in een enkel geval ook waargenomen op dennenhout. Maar voorzichtigheid is geboden: aanraking van mens of dier en zonlicht zorgen ervoor dat de ijsdraadjes smelten. IJshaar smelt dus letterlijk weg…als sneeuw voor de zon.
