Explosieve start van de vulkaan Etna in 2021
Etna, op het Italiaanse eiland Sicilië, is Europa’s meest actieve vulkaan. En is meest gekend voor gloeiende lava die van de flanken stroomt. Sinds december 2020 werd de activiteit merkelijk intenser en werden uitbarstingen steeds explosiever. Meer dan zestien episodes pompten aspluimen soms meer dan tien kilometer de lucht in, sproeiden vulkanisch materiaal over naburige dorpen, en leidden soms tot het sluiten van de internationale luchthaven van Catania. Vulkanologen denken dat deze recente opstoot van explosieve activiteit zou kunnen voorvallen door een ongewoon snelle opstijging van magma van diep onder de vulkaan.
- Wat is de relatie tussen vulkanisme, platentektoniek en aardbevingen?
- Ontdek live de meest recente aardbevingen wereldwijd
Etna, Europa’s meest actieve vulkaan
Na enkele maanden van relatieve rust, nam vulkanische activiteit weer toe op Etna tegen het einde van 2020. Het meest voorkomende type activiteit van de vulkaan zijn “effusieve uitbarstingen” die rustige lavastromen produceren. Of “Stromboliaanse uitbarstingen”, die zwakke explosies zijn die gesmolten lava rond de krater sproeien. Maar soms is Etna’s activiteit wat meer explosief. Ze genereren dan meer intense lava-fonteinen en askolommen die verschillende kilometers hoog de lucht in kunnen gaan. Vulkanologen noemen deze meer intense fases “paroxysmen”.
- De Colli Albani is een stratovulkaan en dat kan een probleem veroorzaken!
Na enkele weken van “normale” Stromboliaanse activiteit, nam de explosieve intensiteit gradueel toe. Deze bereikte een climax tijdens de derde week van januari. Van toen af bleef de opeenstapeling van uitgebarsten gesmolten gesteente van de “New South-East Crater” zowel explosies als wijdverspreide lavastromen produceren, die in oostelijke richting de krater uit stroomden. Kleine aspluimen verspreidden zich hoog in de atmosfeer of werden door de wind oostwaarts gedreven. De naburige dorpen werden daarbij soms bedekt met dunne lagen vulkanische as.
- Hoe ontstaat een eiland midden in de zee? Bekijk de video!
Lava fonteinen tot 500 m hoogte
Na een afname in activiteit tijdens de eerste helft van februari, luidde een plotse energetische vrijlating op 16 februari opnieuw een drastische verandering in vulkanische activiteit in. Intense lava-fonteinen schoten een impressionante 500 m hoog de lucht in en voedden lavastromen van enkele kilometers lang. Tegelijkertijd droegen explosieve aspluimen vulkanische asdeeltjes, gas en stoom verschillende kilometers hoog de atmosfeer in. Vulkanische as viel zo ver als Catania. Zelfs op Siracusa, op 80 km van de vulkaan. De luchthaven van Catania werd tijdelijk gesloten.
- De uitbarsting van vulkaan Tambora had wereldwijde gevolgen!
Askolommen tot 10 kilometer hoog
Tegen einde maart werden in totaal zestien zulke paroxysmen waargenomen. Sommigen duurden tot drie uur lang en spuwden askolommen tot tien kilometer hoog. Tijdens de laatste week van maart nam de intensiteit van de uitbarstingen progressief af. De – voorlopig – laatste lava-fontein werd gezien op 24 maart. Beelden van de Europese Sentinelsatelliet toonden dat gaswolken van uitgestoten zwaveldioxide soms zo ver reikten als Sardinië, Corsica en het Italiaanse vasteland.
Etna’s Nieuwe Zuid-Oostelijke Krater
Om clues te vinden over toekomstig gedrag, kijken vulkanologen naar het verleden van een vulkaan. De hedendaagse vulkaan Etna startte ongeveer 15.000 jaar geleden te groeien bovenop de ruïnes van de oude “Ellittico” vulkaan. Ook al vormden flankuitbarstingen vele kraters op Etna, doorheen de tijd clusterden de uitbarstingen meer en meer aan de top van de vulkaan en gaven de vulkaan zijn steile flanken. Rond 10.000 jaar geleden nam een enorme landverschuiving een grote hap uit de oostelijke flank van de jonge Etna. Deze vormde de brede vallei “Valle del Bove”. Het is daar dat de meeste vulkanische activiteit sindsdien plaatsvindt.
De intensiteit van uitbarstingen en uitgebarsten volume magma nam steeds meer toe in de laatste eeuw. In de eerste helft van de twintigste eeuw overheersten sporadische intense lavastromen en milde explosies: “normale” activiteit voor Etna dus. Deze activiteit kwam vooral voor in de vier kraters die de top van de vulkaan vormden. En slechts soms op de vulkaanflanken. Na 1971 onderging de vulkaan steeds intensere activiteit. Lavastromen bereikten soms bewoonde plekken hogerop de flanken van de vulkaan.
In 2007 werd een barst langs de flanken van de zogenaamde Zuid-Oostelijke krater (“South-East Crater”) aan de top intens actief. In 2011 vormde zich daar een nieuwe krater: de “Nieuwe Zuid-Oostelijke Krater” (“New South-East Crater”). In totaal 25 events produceerden lava-fonteinen en explosieve askolommen. De Nieuwe Zuid-Oostelijke Krater was zeer actief in het voorbije decennium. Van 2011 tot 2015 vonden er meer dan 40 paroxysmale uitbarstingen plaats. Sinds 2015 produceerde de krater nog steeds vaak lavastromen en milde explosies.
Waarom is vulkaan Etna zo explosief?
Wat is nu de oorzaak voor die hernieuwde explosieve activiteit in 2021? Het voorlopig antwoord komt van het bestuderen van as en lava die aan de oppervlakte kwamen tijdens het eerste paroxysme op 16 februari. Onderzoekers van de Universiteit van Genève (Zwitserland) keken in samenwerking met het Italiaanse Nationaal Instituut van Geofysica en Vulkanologie (INGV) naar de kristallen in de gesteenten en ook naar hun chemische samenstelling.
Dit onthulde dat het nieuwe magma dat de explosieve uitbarstingen voedt van grote diepte onder de vulkaan komt (~25km) en slechts kort halt hield in een magmareservoir op vijf à zes kilometer diepte onder het aardoppervlak. De gesteenten suggereren ook dat gasbubbels, die gevangen zaten in het magma, geen tijd kregen om te ontsnappen terwijl ze naar het oppervlak opstegen. Zo maakten ze het magma meer explosief dan ‘normaal’. De oorzaak van de explosiviteit van de recente uitbarstingen van Etna zou dus mogelijk een ongewoon snelle opstijging van magma van diep onder de vulkaan zijn.
Vulkanologen monitoren Etna op de voet
Paroxysmen van dit type kwamen in het verleden ook al voor en zijn dus zeker niet nieuw voor Etna. Toch, de injectie van nieuw vers magma diep onder een vulkaan vergt voorzichtige bewaking voor de toekomst. Kijk maar naar de gebeurtenissen in IJsland. Hier bereiden vulkanologen zich voor op mogelijks maanden tot zelfs jaren van langdurige activiteit op het Reykjanes-schiereiland.
Het is te vroeg om te zeggen of Etna nog voor een tijdje explosieve grillen zal vertonen, of weer rustig zal kalmeren naar haar “normale” toestand, met minder explosieve episodes. Onze Italiaanse collega’s van het INGV blijven de situatie continu monitoren. Dit omdat ze weten hoe snel dingen kunnen veranderen op Etna. Ze gebruiken een brede waaier aan moderne uitrusting om een oogje te houden op grondbewegingen, aardbevingen, evoluties in ontgassing en chemische samenstelling van het magma. Zo zullen ze blijven proberen de best mogelijke voorspellingen van activiteit te geven van Europa’s meest bezige vulkaan.
Met grote dank aan volgende vulkanologen om hun kennis met NoodweerBenelux te delen: Dr. Sam Poppe, Drs. Lorenzo Cappelli, Dr. Paul Wallace, Prof. Karen Fontijn – Vulkanologen bij G-Time, Départment de Géosciences, Environnement et Société, Université libre de Bruxelles
Volg @INGVulcano op Twitter en de webpagina’s van het Etna Observatory (https://www.ct.ingv.it/) en de pagina van het Global Volcanism Program voor Etna (https://volcano.si.edu/volcano.cfm?vn=211060) voor het meest recente nieuws. En het Twitter account van lokaal INGV-vulkanoloog Dr. Boris Behncke @etnaboris voor spectaculaire zichten vanuit zijn keukenraam.
