Winterse signalen (deel 1): afkoeling op komst

Het zachte weer van afgelopen dagen deed allesbehalve aan winterweer denken. Toch is er aan de horizon hoop voor de winterliefhebber. Er zijn namelijk signalen dat een hogedrukgebied zich tijdens het tweede deel van november zal vestigen over Noord-Europa, waardoor de hoofdstroming in de Benelux naar het oosten draait. Voor het zover is, krijgen we eerst nog enkele wisselvallige dagen en een zeer zachte (en vanaf woensdag ook ‘zonnige’) werkweek.

• Volg ons ook via Facebook op NoodweerBenelux.
• Op zoek naar mooie weerfoto’s? We zijn ook actief op Instagram.
• Bekijk het online videoweerbericht via het Youtubekanaal

Verrast november ons met koeler weer?

Het is frappant om te zien hoe bijna alle weersites tegenwoordig aan langetermijnvoorspelling doen. Op de ene website lees je dat de gevolgen van een zwakke El Niño zullen leiden tot een zachte winter, op de andere  lees je dat het zonneminimum ons een koude winter zal geven. Waar bepaalde weersites een koude winter voorspellen door een sterke besneeuwing van Siberië, voorspellen andere websites een zachte winter omwille van de zogenaamde tripole zeewatertemperatuurafwijking in de Atlantische Oceaan.

Het is niet onze bedoeling om in deze artikel-reeks ‘winterse signalen’ aan langetermijnvoorspelling te doen. We geven indicaties (signalen) en kijken voorzichtig naar tendensen voor komende periode. Meerdere parameters en actuele situaties worden daarbij besproken in hun context.

Actuele weersituatie

Waar zit de winter momenteel? Waar ligt er meer sneeuw en waar ligt er minder sneeuw in vergelijking met normaal? Hoe zit het met de zeewatertemperaturen en hoe is de situatie aan de Noordpool? Hoe sterk is de Polar Vortex en wat is de tendens? In dit deel een uitgebreide analyse van de actuele weersituatie!

Poolgebied

Actueel is te zien dat het zee-ijs van het Noordpoolgebied op het 4de laagste niveau zit sinds het begin van de metingen. Tijdens het begin van oktober was de omvang van het zee-ijs zelfs eventjes recordlaag door een zeer trage aangroei in september. Op de rechtse kaart valt het op dat er vooral in de Barentszzee beduidend minder zee-ijs aanwezig is.

Dit hangt uiteraard samen met de zuidelijke luchtstroming die afgelopen weken zeer vaak zachte lucht over Scandinavië naar het noorden heeft gestuwd. Uit onderzoek is gebleken dat minder zee-ijs in de Barentszzee de noord-zuid temperatuur gradiënt verlaagt, waardoor de straalstroom zwakker blijft en meer naar het zuiden geduwd wordt. Voor winterweer in de Benelux is minder zee-ijs in de Barentszzee dus eerder positief dan negatief!

Voor de Noordpool op zich, en dan met name de ijskap van Groenland, was het zeker geen slechte zomer. Buitengewone sneeuwhoeveelheden tijdens de voorbije winter en ook regelmatig tijdens de zomer, zorgden voor de grootste accumulatie van de ijskap sinds 1996. Rekening houdend met het sneller gaan stromen van bepaalde gletsjers aan de rand van de ijskap en bovendien slechts een gematigde smelt tijdens de zomer, wordt er momenteel ingeschat dat de ‘totale massa balans’ voor de zomer van 2018 waarschijnlijk maar zeer licht negatief of zelfs licht positief zal zijn.

Sneeuwdek Eurazië

Voor winterweer in de Benelux is het sneeuwdek in Eurazië zeer belangrijk. Het zorgt niet alleen voor extra afkoeling van onze brongebieden waar de winter dan goed vasthecht, het creëert ook hoge drukgebieden die de Polar Vortex grondig kunnen verstoren. Onderstaande kaarten tonen de actuele omvang van het sneeuwdek op het noordelijk halfrond (links) en de afwijking tegenover normaal (rechts). Het is opvallend dat er in de VS gevoelig meer sneeuw ligt dan normaal, terwijl het westen van Rusland nog steeds sneeuwbraak is. In principe is dit niet positief voor winterweer bij ons maar…er is verandering op til!

Vorige week verscheen er op onze website nog een artikel over sneeuw en sneeuwtendensen in Europa.

Europa ziet er nog bijna helemaal groen uit op deze kaart. Enkel in Scandinavië, de Alpen, de Pyreneeën, en de hogere Sierra’s in de Alpen ligt al een degelijke laag sneeuw. De Kaukasus kreeg eveneens al wat sneeuw afgelopen weken.

Momenteel ligt er dan wel minder sneeuw in het westen van Rusland, maar onderstaande kaart toont aan dat er komende week (met een oostenwind vanuit Siberië en enkele sneeuwzones) wel een uitbreiding van het sneeuwdek verwacht wordt. Dat zijn zeker positieve ontwikkelingen voor winterweer bij ons, zowel voor de afkoeling van onze brongebieden als voor het opkomen van de winter!

Actuele zeewatertemperaturen

De kleurenkaart van de zeewater-temperatuurafwijking ten opzichte van normaal toont enkele opvallende fenomenen. Ten eerste zien we een zwakke El Niño op de evenaar in de Pacifische Oceaan (warmere temperaturen t.o.v normaal). Deze El Niño zal zich komende weken wat verder ontwikkelen, maar zou niet uitgroeien tot een zeer krachtige. Voor Europa zullen de gevolgen dan waarschijnlijk ook verwaarloosbaar zijn.

Het valt ook op dat de Middellandse Zee gemiddeld nog steeds een pak warmer is dan normaal. Warmere watertemperaturen produceren meer energie voor depressies. Het zou me dus niet verbazen dat de gebieden rond de Middellandse Zee komende weken natter blijven dan normaal. De situatie in Italië afgelopen 2 weken werd immers ook extra vernietigend omwille van de warmere zeewatertemperaturen.

Het zogenaamde tripole patroon op de Noordelijke Atlantische Oceaan is momenteel niet positief voor winterweer. We zien ten westen van Portugal een duidelijk koelere Oceaan, ten zuiden van Groenland een warmere en ten westen van de VS ook een warmere. Deze configuratie stimuleert ‘meestal’ een positieve NAO-index. Echter, een patroon is eerder beperkt waardoor de invloed wel minimaal zou zijn en eenvoudig verstoord kan worden door andere factoren.

De Noordzee blijft momenteel aan de warme kant. Met oppervlaktetemperaturen rond 13-14°C is het water momenteel 1 à 2°C warmer dan normaal. Voor winterweer is dit minder gunstig, althans voor de kustgebieden. Echter, enkele koude nachten/dagen kan de temperatuur van het water zomaar enkele graden doen afkoelen waardoor we ons hier vooral geen zorgen moeten over maken. Bovendien: polaire lucht over ‘warmer water dan normaal’, levert meer (winterse) buien op. Ook interessant, toch?

Gemiddeld is de Noordzee zo’n 1 à 2°C warmer dan normaal tijdens deze periode van het jaar.

Stratosferische Polar Vortex

Het woord van vorige winter was zonder twijfel ‘Polar Vortex’. Deze band met hoge windsnelheden in de stratosfeer viel in februari 2018 helemaal uiteen, wat uiteindelijk resulteerde in koud winterweer in de Benelux. Het is dus niet meer dan normaal dat we voor onze tendensen/signalen omhoog kijken naar de stratosfeer (althans op de weerkaarten).

De grafiek van de kracht van de Polar Vortex toont momenteel een waarde boven het langjarig gemiddelde. Echter, begin november werd de snelheid wel abrupt verlaagd door een tijdelijke opwarming in de stratosfeer. De gevolgen hiervan waren/zijn zeer beperkt voor Europa, maar in de VS zorgde dit toch voor winterse kaarten met polaire lucht vanaf Canada.

De tendens voor de volgende 2 weken is in eerste instantie een vrij constante snelheid van de Polar Vortex. Na 20 november zien we echter opnieuw een daling van de snelheid, wat het resultaat is van een warmte-injectie die ook te zien is op de 2e grafiek. Of deze 2e aanval op de Polar Vortex uiteindelijk positieve winterse gevolgen zal hebben bij ons, is nog koffiedik kijken. Het is echter wel frappant dat de Polar Vortex zich dit jaar niet rustig kan ontwikkelen. Langs alle kanten wordt de band aangevallen en het zou me sterk verbazen als zo’n echte aanval één van de volgende weken niet echt zal lukken.

Een vertraging van de Polar Vortex wordt veroorzaakt door een opwarming, veroorzaakt door WAA (Warm Air Advection) of Heat Flux (Warmte stroming). Begin november zagen we dit duidelijk gebeuren en in het tweede deel van november is dit opnieuw mogelijk. Voorlopig wel minder intens, maar je weet hoe dat gaat met weerkaarten…!

Wat betekent de MJO

De MJO (Madden Julian Oscillation) is een wederkerende weerconfiguratie nabij de Evenaar die ‘temperatuur-neerslag-patronen’ naar het oosten voortbeweegt over de hele Aarde. Het patroon wordt ingedeeld in 8 fases die volgens onderzoek allemaal een verschillende invloed hebben op drukconfiguraties over de hele wereld.

Definitie door Metoffice

• Phase 1 – Enhanced convection (rainfall) develops over the western Indian Ocean.
• Phase 2 and 3 – Enhanced convection (rainfall) moves slowly eastwards over Africa, the Indian Ocean and parts of the Indian subcontinent.
• Phase 4 and 5 – Enhanced convection (rainfall) has reached the Maritime Continent (Indonesia and West Pacific)
• Phase 6, 7 and 8 – Enhanced rainfall moves further eastward over the western Pacific, eventually dying out in the central Pacific.
• The next MJO cycle begin

Voor de Benelux hebben we in de winter liefst een MJO van fase 6-7-8 en dan nog liefst een intense, aangezien dit een drukpatroon bevordert met een negatieve NAO-index. Fase 1-2-3 daarentegen bevordert een positieve NAO-index, wat uiteraard nooit of zelden winterweer oplevert in de Benelux.

De groene lijn toont de prognose voor de volgende dagen van de MJO-index waarbij de zwarte bollen de afzonderlijke dagen voorstellen, verder te trekken vanaf vandaag. De grijze zone toont de onzekerheid.

Het valt op dat we uit een ongunstige periode komen (fase 2-3) en nu stilaan richting gunstiger terrein evolueren, al kan dit wel nog veel beter.

Weersvoorspelling komende dagen

Tot en met maandag blijft de Benelux net onder de invloed van een actieve depressie op de Atlantische Oceaan, waardoor verschillende (zwakke) regenzones passeren. Gelukkig maar, want de weerkaarten zien er weer kurkdroog uit vanaf dinsdag. Collega Dexy schreef onlangs nog een artikel over de aanhoudende precaire droogte. Nu het november is en de watertafels normaal worden aangevuld, zou het toch echt wel moeten regenen om later dit jaar niet voor extra problemen te zorgen. Dat artikel vinden jullie hier.

De straalstroom is al maanden erg zwak waardoor drukgebieden veel langer op hun zelfde plaats blijven en de extremen groter zijn. De reden hiervoor kan momenteel gezocht worden in de temperatuurafwijkingen van het zeewater. Die zijn momenteel zo gepositioneerd dat de noord-zuid temperatuurgradiënt kleiner is dan anders. Ook het zonneminimum zou een zwakkere straalstroom bevorderen volgens verschillende studies.

Een zwakkere straalstroom zal in de toekomst alleen maar vaker voorkomen door een afnemend temperatuurcontrast tussen evenaar en pool, dat schreven we hier.

Een zwakke straalstroom die sterk meandert en zich traag voortbeweegt, dat zagen we afgelopen weken op de weerkaarten en zien we ook nu nog steeds. Een dal in de stroom is momenteel gepositioneerd over Noord-Amerika en zorgt daar voor kouder weer. Een ander dal (trog) ligt over de Atlantische Oceaan en triggert daar depressies die stationair rondtollen.

Aan de andere kant van deze trog zorgt een rug momenteel voor zacht weer over Europa met een zuidelijke luchtstroming. Het klopt dus weer allemaal. We zien dat de straalstroom vandaag net ten westen van de Benelux ligt, waardoor regenzones tijdelijk hun weg vinden naar ons land.

Een herfstig intermezzo dus, door de nabijheid van de straalstroom en depressies op de Atlantische Oceaan, waarbij er gemiddeld (tot en met maandagavond) zo’n 15-20 liter water gaat vallen. Dit lijkt misschien veel, maar zeker niet genoeg om de droogte op te lossen.

Dinsdag duikt de straalstroom op de Atlantische Oceaan helemaal naar het zuiden, alvorens pal zuid-noord te komen staan, juist voor de kust van West-Europa. Aan de rechteringang van deze straalstroom (jetstreak) zal een zeer krachtig hogedrukgebied beginnen te ontwikkelen, dat volledig de theorie volgt. Om dit nog eens op te frissen raad ik dit artikel aan van weerman Samuel.

Vanaf dinsdag blijft het in de Benelux dan ook droog en door de zuidelijke luchtstroming stijgen de temperaturen opnieuw tot hoge waarden voor de tijd van het jaar. Donderdag zou dat kunnen resulteren in maxima rond 16 à 17°C, toch wel uitzonderlijk.

Met de straalstroom die pal zuid-noord gericht is en sterk is, ontwikkelt het hogedrukgebied zich (alweer volledig zoals de theorie het voorschrijft) richting het noorden. Warme lucht wordt aan de westflank van dit drukgebied helemaal gestuwd naar het noorden over de Britse Eilanden, Scandinavië tot helemaal in Svalbard. Dit is een prototype van een WAA (warm air advection – warme lucht advectie). We zien dit graag gebeuren, aangezien dit de Polar Vortex (zoals hierboven aangehaald) kan verzwakken en algemeen in het noorden kan leiden tot drukpatronen die bevorderlijk zijn voor winterweer in de Benelux.

Na een droge, zachte en ( vanaf woensdag ) zonnige week, lijkt het tij dan vanaf volgend weekend stilaan te keren. De hogedrukontwikkelingen zetten zich voort in Noord-Europa, waarbij de kern van hoge druk ergens terecht komt in de buurt van Scandinavië. Aangezien de wind rond een hogedrukgebied met de wijzers mee draait op het noordelijk halfrond, betekent dit dat de dominerende luchtstroming niet meer zuid is, maar oost.

Dit houdt in dat de Benelux meer onder een continentale invloed komt, waardoor het geleidelijk zal afkoelen. In eerste instantie via straling (nachtelijke afkoeling bij weinig wind) en beperkte zonnekracht (het is immers al november) maar mogelijk vanaf pakweg 20 november ook via advectie (Oost-Europa koelt af en deze koude stroomt richting het westen).

Sowieso is dit laatste positief, aangezien het sneeuwdek vanaf Siberië geleidelijk zal uitbreiden richting Europa. Uiteraard zijn er nog veel ‘mitsen’ en ‘tenzij’en’, maar dat het vanaf volgend weekend ‘winters interessant’ wordt…dat staat vast.

Tot slot bekijken we nog even de weerpluimen. Op 850 hPa is een duidelijk dalende tendens te zien van de temperatuur. Dit resulteert uiteraard in een daling van het nulgradenniveau, ook in de Alpen!

Op 2 meter is eveneens een daling van de temperaturen te zien met vanaf volgend weekend mogelijk lichte vorst (aan de grond). Het valt ook op dat het vanaf dinsdag opnieuw voor lange tijd kurkdroog blijft. Mogelijk worden er deze novembermaand opnieuw records gebroken.

Samengevat weerbericht

Tot en met maandag blijft de Benelux onder de invloed van een actieve depressie over de Atlantische Oceaan met de passage van enkele regenzones vanaf het zuidwesten. Het blijft zacht met maxima ruim boven 10°C en er staat een strakke zuidwestelijke wind. Vanaf dinsdag ontwikkelt er een krachtig hogedrukgebied boven Europa, veroorzaakt door een zuid-noord gerichte straalstroom voor de kust van Europa. Dit hogedrukgebied stuwt zachte en droge lucht naar het noorden, waardoor we tot het weekend kunnen genieten van aangenaam najaarsweer.

Volgend weekend zorgen drukstijgingen in Noord-Europa voor een verplaatsing van de kern van hoge druk, waardoor de dominerende luchtstroming in onze contreien naar het oosten draait en het geleidelijk kan afkoelen. In eerste instantie door uitstraling van continentale droge lucht, maar later mogelijk ook door advectie van koude lucht vanaf het oosten. Deze laatste factor wordt versterkt door een sneeuwdekuitbreiding en afkoeling van onze winterse brongebieden.

Op hoger niveau blijft het spannend wat de Polar Vortex gaat doen. Toenemende warmte uitwisseling tussen tropo- en stratosfeer, zou mogelijk komende weken de Polar Vortex al degelijk kunnen verzwakken, wat de kans op winterweer in de Benelux drastisch verhoogt.