1

Landen rond het Middellandse Zeegebied worden door toeristen vaak geassocieerd met zonovergoten bestemmingen. Hogedrukgebieden domineren in de zomerperiode vaak een paar maanden lang het weerbeeld. Toch geldt die theorie lang niet voor alle landen. Blogger en reisreporter Paul Begijn ging op reis in de meest onweersrijke landen van Europa: Kroatië en Bosnië. Hij ging op zoek naar het antwoord waarom de Balkan tot de meest onweersrijke regio’s van Europa behoort.

Balkan, de plek met heel wat onweer

Een bezoek aan de Balkan is voor de liefhebber van cultuur, historie en natuur absoluut de moeite waard. Maar ook liefhebbers van onweer komen ruimschoots aan hun trekken gedurende het zomerseizoen. Met name wat dieper landinwaarts is de kans op een zomerse onweersbui vrij groot. De ligging tot de zee is daarbij cruciaal. Waar hogedruk vaak domineert boven zee, is er landinwaarts vaak voldoende onstabiliteit voor het ontstaan van onweersbuien.

onweer-europa
De Balkan behoort tot de meest onweersrijke gebied van Europa. (KNMI)
onweer-balkan
Satellietopname van de namiddag. Talrijke warmteonweders zijn actief boven het vasteland van Italië en delen van de Balkan.

Snelle opwarming

Op de bliksemkaart van de NASA is goed te zien dat verreweg de meeste bliksemontladingen boven land worden geregistreerd. Vaste grond absorbeert zonlicht immers makkelijker dan water, waardoor de aarde sneller kan opwarmen. De snelle opwarming van het land zorgt voor het opstijgen van warme luchtpakketjes waardoor zich in de loop van de dag makkelijk cumuluswolken kunnen vormen. Als de atmosfeer onstabiel genoeg is, kunnen de cumulus het buienstadium bereiken en is er kans op onweer.

De dagelijkse gang speelt daarbij een belangrijke rol. In de meeste gevallen ontstaan deze buien door het bereiken van de convectietemperatuur, de temperatuur die nodig is voor het ontstaan van buienwolken. De warmteonweders in de Balkan vormen zich dan ook meestal pas in de loop van de dag, als het land voldoende opgewarmd is. Als eenmaal de avond invalt, valt de voeding van de buien weg en zakken de buien als een kaartenhuis in elkaar.

wereldkaart-laat-mondiale-bliksemfrequentie-zien-1
De meeste ontladingen worden boven land geregistreerd. De landen rond de Evenaar maken daarbij de meeste kans op onweer. (NASA)

Uitstervende onweersbui

Een deel van mijn reis in augustus breng ik door aan de prachtige Kroatische kust. De weersverwachting is er helder over, hier hoef ik de komende dagen geen onweer te verwachten. Zolang er geen trigger aanwezig is, is de kans op onweer nagenoeg uitgesloten aan de Adriatische Zee. Pas als er een lagedrukgebied aanwezig is, neemt de kans op een onweersbui toe. In mijn reisperiode is er geen lagedrukgebied in de buurt en dus is de kans op onweer nihil.

Opvallend is dat de lucht boven zee vaak strakblauw is, terwijl er richting het binnenland bijna dagelijks cumulus ontstaan: het gevolg van een snelle opwarming. Omdat er vaak nauwelijks stroming staat, maken de buien die ontstaan weinig kilometers. Toch weet een bui de omgeving van Split – waar ik op dat moment ben – te bereiken. Niet helemaal verwacht, maar als onweerliefhebber van harte welkom. De andere strandgasten om me heen zijn er duidelijk minder blij mee en kijken wantrouwig omhoog. Maar na tien minuten houdt het gerommel op.

Zodra de bui in aanraking komt met minder warme lucht van zee, stort de bui in elkaar. De zee mag dan wel 25 graden zijn, zolang de bovenluchten niet koud genoeg zijn (als gevolg door de aanwezigheid van lagedruk) zal er geen onweer ontstaan boven zee. Nee, voor onweer hoef ik niet aan zee te zijn. Gelukkig breng ik het tweede deel van mijn reis door in het binnenland.

Snel groeiende cumulus

Op mijn reis van Split naar Mostar in Bosnië valt mijn oog meteen op de ontstane cumulus. Reeds in de ochtend ontstaan op verschillende plekken kleine cumulus, op het eerste oog vrij onschuldig. Heel hard groeien ze (nog) niet door. Gedurende de dag als het warmer en warmer wordt, klimmen de cumulus tot grotere hoogte. Op plekken waar voldoende CAPE is, de voorradige energie om onweer te vormen, ontstaan er buien. Dit proces herhaalt zich bijna dagelijks, maar niet altijd is er energie genoeg om ook daadwerkelijk onweer te vormen.

De eerste serieuze bui die ik op mijn reis tegenkom vormt zich aan de westzijde van een berg. Warme lucht wordt ter hoogte van de berg gedwongen om op te stijgen en wordt daarbij duidelijk geholpen door de orografie. Op dit tijdstip van de dag (rond 15.00 uur) is de bodem voldoende opgewarmd om buien te vormen. De snelheid waarmee de cumulus ontwikkelt is verbluffend. Als de bui een respectabele hoogte van zo’n 6 a 7 kilometer heeft bereikt, ontstaat er onweer op de bui.

cumulus-bergzijde
Snel ontwikkelende cumulus aan de westzijde van een bergketen in Bosnië.
aambeelden-over-de-heuvels
Rond de stad Sarajevo ontwikkelen zich rond de middag de eerste onweersbuien.
towering-cumulus
Verticale stijgbewegingen van cumulus boven Sarajevo. Op de voorgrond een van de begraafplaatsen die herinnert aan de burgeroorlog in de periode 1992-1995.

Pulserende buien

De onweersbuien die hartje zomer ontstaan in landen als Kroatië, Bosnië, Hongarije en Roemenië hebben meestal een pulserend karakter. Dat wil zeggen dat ze spontaan kunnen ontstaan, maar een half uur later ook al weer van de radar verdwenen kunnen zijn. Dit brengt een gevaar mee, namelijk dat het lastig in te schatten is waar bliksem ontstaat. Onweersbuien die een bepaalde treksnelheid hebben zijn vaak beter in te schatten omdat ze zich verplaatsen. Dat geldt niet voor pulserende buien.

Wees daarom extra alert bij dit soort buien wanneer je bijvoorbeeld een bergwandeling gaat maken. Doe dit dan bij voorkeur in de ochtend, dan is de kans op onweersbuien het kleinst. Een ander nadeel van dit type buien is dat ze vaak nauwelijks van plek veranderen waardoor er soms veel water in korte tijd naar beneden komt. Door de vele regen wordt er veel vocht achtergelaten. Als het de volgende dag weer opwarmt, is er dus extra waterdamp voorradig om op te stijgen, waardoor zich opnieuw onweersbuien kunnen vormen.

Het reliëfrijke landschap werkt convectie vaak nog wat meer in de hand. Warme lucht vanuit de dalen wordt bij bergen gedwongen om op te stijgen. In dat soort situaties duurt het vaak niet heel lang voor een bui onweer heeft, terwijl er aan de andere kant van de berg geen vuiltje aan de lucht is.

onweersbui-in-ontwikkeling
Vanuit de bus is een prachtige cb te zien boven het vliegveld van Sarajevo. Ook links en rechts ervan ontstaan in sneltempo nieuwe buien.

Toenemende invloed lagedrukgebieden

Lagedrukgebieden boven deze omgeving komen in de zomerperiode maar een paar keer voor. Vanaf eind augustus/ begin september neemt de kans op een weersverslechtering echter snel toe. De zeewatertemperatuur is op z’n warmst terwijl de bovenluchten langzaam kouder worden. Lagedrukgebieden worden actiever in het Middellandse Zeegebied en vanaf nu maken ook de kustgebieden een gerede kans op onweer.

Delen


Verder lezen

Alles bekijken