18 april 2020 - 5 min. lezen 0 reacties

Een gat in de ozonlaag is iets dat we vooral kennen van de Zuidpool. Hier ontstaat elk jaar een gat in de ozonlaag tijdens de winter. De laatste paar weken is er iets opmerkelijks gebeurd: er heeft zich een groot gat in de ozonlaag gevormd boven de Noordpool. Hoe ontstaat zo’n gat, en welke gevolgen brengt het met zich mee? Merken we hier iets van in de Benelux? In deze blog zoekt gastblogger Pim het voor ons uit.

Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als liefhebber van het weer en klimaat aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s opladen.

Deel jouw eigen passie? Ben je geïnteresseerd om als vrijwilliger weergerelateerde artikels te schrijven? Contacteer ons dan via [email protected]

Hoe ontstaat een ozongat?

Ozon (O3) is een gas dat zich bevindt in onze atmosfeer. Het bevindt zich in de troposfeer en in de stratosfeer. In de troposfeer (onderste laag van de atmosfeer) kan de aanwezigheid van ozon veel problemen met zich meebrengen, omdat het smog creëert. Dit zien we bijvoorbeeld in veel steden in India en China. Ozon in de stratosfeer (de atmosferische laag boven de troposfeer) heeft daarentegen voordelige effecten voor de mens. Het houdt namelijk de schadelijke uv-straling van de zon tegen. Dit proces vindt plaats omdat de uv-straling zuurstofmoleculen (O2) splijt. Er blijven dan losse zuurstofatomen over en die kunnen vervolgens ozon vormen.

  • Extra informatie nodig over de stratosfeer? Dit boek geeft meer technische uitleg over deze boeiende luchtlaag in de atmosfeer en haar interactie met de troposfeer.

Van nature was de vorming en de afbraak van ozon in balans, maar de mens bracht het proces uit balans door het gebruik van CFK’s (chloorfluorkoolwaterstoffen). Dit is bijvoorbeeld te vinden in oude koelkasten en spuitbussen. CFK’s reageren met stratosferische ozon en breken het af. Hierdoor wordt de ozonlaag dunner en ontstaat er dus een gat in de ozonlaag.

Gelukkig is er sinds de ontdekking van het ozongat in de jaren 80 actie ondernomen tegen dit probleem. Na het verdrag van Montreal in 1989 is de productie van CFK’s in een paar jaar tijd verdwenen. Inmiddels begint het herstel zichtbaar te worden. Vorig jaar was het ozongat boven Antarctica zelfs kleiner dan ooit gemeten. CFK’s worden maar langzaam afgebroken. Onderzoekers verwachten daarom dat het nog enkele decennia zal duren voordat de ozonlaag weer volledig hersteld zal zijn.

Het ozongat boven de Zuidpool, september 2019 (NASA).

Ozongat normaal boven Zuidpool

Boven de Zuidpool ontstaat er dus elk jaar een gat in de ozonlaag. Dit proces kan plaatsvinden omdat het in Antarctica zeer koud is. In de winter kan de temperatuur er gemakkelijk dalen tot -80˚C.

Aan het einde van de winter aldaar komt de zon na een maandenlange poolnacht weer boven de horizon. De flink afgekoelde stratosfeer boven de Zuidpool (temperaturen onder -85˚C) is zo koud dat de lucht daar min of meer op zijn plek blijft. Het temperatuurverschil met de stratosfeer boven gematigde breedtegraden is dan zo hoog, dat er een scherpe begrenzing ontstaat: de poolwervel genaamd. Deze poolwervel uit zich in een harde wind rondom de pool. Het is onmogelijk voor de kou om nog te ontsnappen.

  • Benieuwd naar de atmosfeer en haar impact op het weer? Ideaal leesvoer tijdens deze quarantaine met het COVID-19 virus.

Als de zon in september de ozonlaag weer kan belichten, wordt de afbraak van ozon in gang gezet. Bij de afbraak van CFK’s komen namelijk chloorverbindingen vrij en die reageren onder invloed van uv-straling met ozon; hierbij wordt de ozon afgebroken. De afbraak van ozon gaat best hard: zo’n 2 à 3% per dag.

De ozonlaag is het dunst rond het midden van oktober. Er is dan ongeveer 60% minder ozon dan in de winter. Hierna komt de zon hoger en warmt de stratosfeer dusdanig op dat het te warm is voor de afbraak van ozon. Ook begint de temperatuurgradiënt tussen de polen en de gematigde breedtegraden af te nemen.

Hierdoor wordt de poolwervel zwakker en kan er ozonrijke lucht vanaf gematigde breedtegraden de pool bereiken. Hierdoor herstelt de ozonlaag zich razendsnel en is de situatie weer terug normaal.

Waarom is er nu een gat boven de Noordpool?

Boven de Noordpool is het normaal gezien in de winter een stuk minder koud dan boven de Zuidpool. Een ozongat vinden we daar dan ook zelden. Deze winter deed er zich echter iets bijzonders voor: de poolwervel was extreem sterk. Hierdoor bleef de koude lucht als het ware gevangen boven de Noordpool en kon het er flink afkoelen.

Dit heeft bijvoorbeeld gezorgd voor relatief veel ijsgroei in het poolgebied. Tegelijkertijd bleef de warme lucht ten zuiden van de poolwervel en dit veroorzaakte bij ons een zeer zachte en natte winter, door een vrijwel ononderbroken westelijke stroming. Boven de Noordpool is de stratosfeer echter zo hard afgekoeld dat er in maart via het bovenstaande proces een ongekend groot gat ontstond in de ozonlaag.

Het ozongat boven het Arctische gebied op 4 april 2020 (KNMI)

De Benelux ligt aan de rand van dit grote ozongat. De gevolgen zijn echter klein. Er wordt minder schadelijke uv-straling tegengehouden, maar de zon staat in april nog niet zo hoog. Dat betekent dat de zonkracht wel hoger is dan normaal, maar niet extreem hoog. Doordat de zon steeds hoger komt te staan, zal het ozongat vanzelf verdwijnen.

  • Wil je zuivere lucht binnenshuis? Dat kan heel gemakkelijk via deze luchtwasser of dit exemplaar. Beide filteren ook een grote hoeveelheid pollen. Handig in deze tijden van hooikoorts!

Samengevat

Door de extreem sterke poolwervel boven het noordelijk halfrond ontstond er in maart een zeldzaam groot gat in de ozonlaag boven het Arctisch gebied. De gevolgen zullen echter weinig merkbaar zijn en het ozongat zal snel weer verdwijnen.

Sommige links bevatten affiliate

Gastblog

Door Gastblog

Expert in weer en klimaat of een ander boeiende niche in de wetenschap? Geregeld worden wetenschappers aan het woord gelaten via een gastblog.


Verder lezen

Alles bekijken