Impact stikstofcrisis op Nederland en snelwegen

In mei 2019 oordeelde de Raad van State (RvS), de hoogste bestuursrechter van Nederland, dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) – een overheidsprogramma om de schadelijke effecten van stikstof te beperken – niet voldoet. Sedert deze beslissing beheerst het woord stikstof vrijwel dagelijks het nieuws in Nederland. In deze blog gaan we naar de volgende vragen kijken: wat houdt de stikstofcrisis precies in? Wat zijn de vooropgestelde oplossingen? Waarom hebben meteorologen bezwaar tegen de verlaging van de maximumsnelheid op de Nederlandse snelwegen?

• Volg de weerupdates ook via Facebook en Twitter
• Bekijk de videoweerberichten op Youtube

Waarom is stikstof een probleem?

Stikstof (N) is een belangrijke voedingsstof voor planten en vormt samen met fosfaat (P) een onmisbaar element in de vorming van eiwitten. Stikstof wordt daarom toegediend aan meststoffen. En hier ligt het probleem Er is in Nederland sprake van een ‘zeer hoge toediening in de vorm van dierlijk mest’. Dit leidt tot grote verliezen naar lucht in de vorm van ammoniak (NH₃).

Stikstof verrijkt de bodem, wat op zich geen slechte eigenschap is. Echter, té veel stikstof in de bodem is slecht voor planten die op een voedselarme grond leven.

Met het verdwijnen van deze planten, worden ook de dieren die in deze gebieden leven geconfronteerd. Ook leidt stikstofdepositie tot een verzuring van de bodem. Er worden ook stikstofoxiden (NOx) uitgestoten door industrie en verkeer.

Stikstofoxiden in de lucht leiden tot ozonvorming. Stikstof levert een behoorlijke bijdrage aan fijn stof, wat schadelijk is voor de mensheid en vooral klachten geeft bij mensen met longklachten en astma.

Wat is de PAS-regeling?

Bovengenoemd programma is in 2015 geïntroduceerd om de hoeveelheid stikstof in de natuur (stikstofdepositie) terug te dringen. Tegelijkertijd is het de bedoeling om mogelijkheden te bieden aan nieuwe activiteiten die stikstof uitstoten.

Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden om de biodiversiteit hoog te houden. Nederland telt ruim 160 Natura 2000-gebieden. In sommige van deze gebieden is de stikstofhoeveelheid te hoog. Het PAS moest de stikstofhoeveelheid omlaag brengen door:

• Herstelmaatregelen toe te passen in Natura 2000-gebieden waar te veel stikstof aanwezig is. Denk hierbij aan het verwijderen van stikstof uit de bodem door plaggen (is het verwijderen van de bovenste grondlaag met begroeiing) of maaien, of door duinen weer te laten stuiven.
• Maatregelen te treffen waardoor minder stikstof in Natura 2000-gebieden terecht komt, bijvoorbeeld door het verlagen van de maximale uitstoot van ammoniak uit stallen.

Wat houdt de stikstofcrisis precies in?

Eigenlijk spelen de stikstofproblemen al sinds begin jaren ’80. In deze periode was er veel aandacht voor stikstof en zure depositie, in de volksmond ook wel ‘zure regen’ genoemd. Zure regen bestaat uit NOx, NH₃ en zwaveldioxide (SO₂).

Zwavelconcentraties zijn sindsdien met ruim 80% gedaald, de stikstofuitstoot is ruim met 50% verminderd, NOx-uitstoot daalt elk jaar licht en de NH₃-uitstoot is afgevlakt sinds 2010. Het PAS zou de stikstofuitstoot nog verder moeten verlagen en de negatieve effecten ervan moeten reduceren.

Eind mei van dit jaar oordeelde de Raad van State dat het PAS niet voldoet aan de Europese regels voor de Natura 2000-gebieden. Het was namelijk zo dat het toestemming gaf voor stikstof-uitstotende activiteiten, terwijl het nog niet duidelijk was of de compensatiemaatregelen effect zouden hebben, als deze überhaupt al genomen werden.

De overheid mag het PAS dus niet meer gebruiken i.v.m. een aanvraag voor een vergunning. Door dit besluit hebben waterschappen, gemeenten, provincies en het Rijk het verstrekken van vergunningen stilgelegd.

Maatregelen tegen deze crisis

Op 14 november werden de eerste noodmaatregelen voor de korte termijn bekend voor de bouwsector, de veehouderij en de mobiliteit. De focus van vrijgekomen depositieruimte gaat in de eerste plaats naar het heropstarten van extra woningbouw en infrastructuur.

De intentie is om niet alle activiteiten hetzelfde te beoordelen, maar de ligging van de activiteit ten opzichte van een Natura 2000-gebied mee te nemen. Hoe dichter bij een Natura 2000-gebied, hoe belangrijker het reduceren van de uitstoot is. De belangrijkste korte termijn noodmaatregelen zijn:

• De verlaging van de maximumsnelheid op snelwegen naar 100 km per uur tussen 06:00 uur en 19:00 uur. De maximumsnelheid tussen 19:00 uur en 06:00 uur blijft onveranderd.
• Ander veevoer, bijvoorbeeld met minder eiwitten, zodat er minder NH₃-uitstoot is.
• Vrijwillige sanering. Sanering betekent dat boeren een financiële vergoeding krijgen om te stoppen. De boeren die veel stikstof produceren in de buurt van Natura-2000 gebieden komen hier als eerste voor in aanmerking.
• Voor varkenshouders in Oost- en Zuid-Nederland is er een soortgelijke regeling als voor de boeren. Deze regeling is bedoeld voor het verbeteren van de directe leefomgeving, het verminderen van de geuroverlast voor omwonenden en het reduceren van het vrijkomen van stikstof en ammoniak.

In mei 2020 komt de adviescommissie met een tweede advies voor het verminderen van stikstofuitstoot op de lange termijn.

Meteorologisch bezwaar tegen snelheidsverlaging

Dat meteorologen bezwaar hebben tegen het besluit om de maximumsnelheid te verlagen, heeft alles te maken met de zogenaamde ‘grenslaag’. De grenslaag wordt gevormd door het opstijgen van warme lucht door de opwarming van de atmosfeer overdag. ’s Nachts treedt er afkoeling van deze lucht op, waardoor deze krimpt en een dunne, stabiele grenslaag vormt: de nachtelijke grenslaag.

In deze nachtelijke grenslaag treedt weinig vermenging op doordat er weinig wind is. Typische diktes variëren van 1 kilometer overdag tot slechts 100 meter ’s nachts. Vervuilende stoffen die in de atmosfeer terecht komen veroorzaken ’s nachts dus een veel hogere concentratie in de grenslaag.

Niet alleen de verhoogde concentraties in de grenslaag zijn een reden tot ongerustheid, het gedrag van geluid ’s nachts speelt ook een rol. De atmosfeer koelt ’s nachts vanaf het aardoppervlak af. Hierdoor ontstaan flinke temperatuurverschillen in de grenslaag. Dit kan oplopen tot een verschil van 15 graden!

Bovenin de grenslaag, waar het warmer is, is de geluidssnelheid hoger. Hierdoor kan het gebeuren dat geluid sneller over een geluidswal heen gaat. Harder rijden in de nacht zorgt hierdoor voor meer overlast dan overdag.

Het is te hopen dat het besluit, zoals dit nu is genomen, herzien zal worden. Het beste is de 130 km/uur helemaal af te schaffen, ook ’s nachts.

Mocht dit niet haalbaar zijn, moet er gekeken worden of er overdag een tijdslot kan toegepast worden (bijvoorbeeld tussen 10:00 uur en 15:00 uur), dus buiten de spits, waarin men dan nog wel 130 km/uur mag rijden.