Reeks aardbevingen treft IJsland

IJsland, het land van vuur en ijs. Je vindt er geisers, gletsjers, watervallen en vulkanen. Ook het noorderlicht kan in volle glorie aanschouwd worden. Die natuurpracht heeft ook een keerzijde. Af en toe barst één van de vele vulkanen op het eiland uit. Zoals de Eyjafjallajökull in 2010. Deze vulkanische as kan een grote impact hebben op het noordelijk halfrond. Op dit moment wordt IJsland getroffen door een hele reeks aardbevingen die mogelijks kunnen leiden tot een vulkaanuitbarsting in het zuidwesten van het eiland.

• Volg de weerupdates op de voet via Facebook en Twitter
• Volgen jullie al de weerberichten op Youtube?
• Bekijk het weerbericht voor de komende dagen

Wellicht ben je ook geïnteresseerd:

• Wat als de vulkaan op IJsland uitbarst?
• Waar beeft de Aarde nu? Bekijk de realtime map
• Ook USGS heeft een handige kaart

Aardplaten nabij IJsland

Rond 24 februari 2021 is op het schiereiland Reykjanes in het zuidwesten van IJsland een krachtige golf van aardbevingen begonnen. Sinds het begin van deze ‘aardbevingszwerm’ zijn er al meer dan 10.000 aardbevingen gedetecteerd!

Vooraleer we de oorzaak en de gevolgen van deze aardbevingen onder de loep kunnen nemen, kan het handig zijn om snel even doorheen dit artikel te lezen. Daarin krijg je de nodige basiskennis omtrent platentektoniek: de bewegingen van aardplaten die over onze hele planeet liggen. Die platentektoniek zorgt op haar beurt voor vulkanisme verspreid over de aarde.

IJsland is één van de actiefste vulkanische gebieden ter wereld. Dit komt doordat het gebied zowel op de Euraziatische, als op de Noord-Amerikaanse tektonische platen ligt. Die platen bewegen zich van elkaar weg (divergeren), waardoor het eiland als het ware uit elkaar wordt gescheurd.

Door die divergerende platen kunnen er slenken ontstaan. Dit zijn breuken in de lithosfeerplaten, waardoor er magma aan de oppervlakte kan komen. Deze koelt af en vormt een nieuwe korst, een rug. Reykjanes is de enige plaats ter wereld waar je deze twee aardplaten én de Mid-Atlantische rug boven de grond kunt zien.

Op onderstaande afbeelding zie je de divergerende platen met daartussen de Mid-Atlantische rug. De bergrug loopt van het zuidwesten (schiereiland Reykjanes) en loopt door naar het oosten. Daar draait hij vervolgens af naar het noorden. De belangrijkste vulkanen zijn aangegeven met een rode driehoek.

Schiereiland Reykjanes

Het schiereiland Reykjanes is verdeeld in verschillende vulkanische gebieden. Deze hebben allemaal een zuidwest-noordoost oriëntatie en worden aangedreven door de sterke tektonische krachten die de grond uit elkaar trekken. Wanneer we kijken naar de geschiedenis van de vulkaanuitbarstingen op het schiereiland, dan kunnen we zien dat er ongeveer elke 600-700 jaar een uitbarsting plaatsvindt. De laatste uitbarsting op het Reykjanes schiereiland dateert van het jaar 1260 en is dus ongeveer 760 jaar geleden.

Golf van aardbevingen

Voorafgaand aan de sterkere golf van aardbevingen vanaf 24 februari, waren er reeds enkele zwakkere aardbevingsgolven. Zo werden er meer dan 500 kleine aardbevingen gedetecteerd in de week voor 24 februari.

De huidige aardbevingsgolf kent veel sterkere aardbevingen, waarvan de sterkste een magnitude had van 5,7 op de schaal van Richter. Er werden ook talrijke kleine bevingen en krachtige naschokken gemeld. Sommige van de aardbevingen zijn zelfs te voelen tot in de hoofdstad Reykjavik.

Sinds het begin van de sterkere golf vorige week zijn er reeds meer dan 10.000 aardbevingen geregistreerd met het automatische seismische meetsysteem van het IJslandse Meteorologische Bureau. Ongeveer 30 daarvan waren sterker dan magnitude 4 en ongeveer 200 waren groter dan magnitude 3.

De vele aardbevingen vinden afwisselend en soms tegelijk plaats in twee ‘clusters’. Deze clusters zijn gelinkt aan de vulkanische gebieden. Cluster 1 wordt geassocieerd met het Fagradalsfjall vulkanisch systeem en cluster 2 wordt geassocieerd met het Krysuvik systeem.

Oorzaak van de vele bevingen

Zoals eerder in deze blog werd aangehaald, bewegen de tektonische platen in het gebied van Reykjanes van elkaar weg. Dit veroorzaakt grondbewegingen en spanningen. De spanningen tussen de twee platen kunnen hoog oplopen, tot een kritiek punt. Wanneer de opgehoopte spanning over dit punt komt, komt het plots vrij. Dit veroorzaakt een aardbeving.

Hierboven zien we een prachtige analyse van de grondbewegingen in de regio, door Dr. Sotiris Valkaniotis. We zien duidelijk tegengestelde grondbeweging door de divergerende platen. Positieve waarden (warme kleuren) wijzen op een beweging naar het westen en negatieve waarden (koude kleuren) wijzen op een beweging naar het oosten. De sterkste aardbevingsactiviteit vindt plaats precies tussen deze twee gebieden.

• Hoe overleef je een aardbeving? (Engels)

Komt er een vulkaanuitbarsting?

Aardbevingsgolven in IJsland zijn tektonisch van aard, maar kunnen soms ook magma bevatten. Dit kan later uitmonden in een vulkaanuitbarsting.

Bij sterke aardbevingsgolven breekt de grond, waardoor het magma naar de oppervlakte kan stijgen. In de meeste gevallen bereikt het magma de oppervlakte echter niet, omdat magma zich geen weg naar het oppervlak kan banen (er is geen uitgang). Het kan ook zijn dat de aardbevingszwerm al uitdooft vooraleer het magma zo hoog komt.

• Haal dit prachtig canvas met een vulkaanuitbarsting in huis!

Er zijn sterke signalen dat er bij de laatste aardbevingen magma betrokken raakt. Dit wordt onderzocht via een lage-frequentie seismograaf. Het lage-frequentiesignaal kan namelijk gemakkelijk onthullen of er vloeistoffen bij de aardbeving betrokken zijn. Lange staarten in de signalen wijzen erop dat er vloeistofbeweging is na het breken van de grond, doordat magma de scheuren vult. Het vulkanische alarmniveau is door de lokale autoriteiten inmiddels verhoogd naar code geel voor de betreffende regio.

Het rechterbeeld hierboven toont ons de verticale grondvervorming. Waar de grond omhoog bewogen is, zien we warme kleuren. Waar de grond omlaag bewogen is, zien we koude kleuren. We zien een groot gebied met stijgende grond, die waarschijnlijk veroorzaakt wordt door accumulerend magma in dat gebied.

• Gebeten door natuurkunde/fysica? Ontdek het nieuwste boek van onze collega Lieven Scheire!

Op basis van alle aardbevingsgegevens werd door de Universiteit van IJsland een kaart opgesteld waarop het hoogste risico op een vulkaanuitbarsting is aangegeven. De kans op een uitbarsting is momenteel het grootst in het vulkanische systeem Fagradalsfjall. Dat is de cluster 1 die we eerder zagen.

Een uitbarsting is op dit moment nog niet zeker, maar de kans is niet onbestaande. De officiële instantie in IJsland voor het monitoren van vulkanen is het IJslandse Meteorologische Bureau (IMO), waar live gegevens, aanvullende informatie en alle officiële waarschuwingen te vinden zijn.

Sommige linkjes bevatten affiliate