Zwakke straalstroom zorgt voor bizarre temperatuurcontrasten op het noordelijk halfrond
U heeft het vast gemerkt de afgelopen weken: het was regelmatig warm tot zeer warm voor het jaargetijde. Voorlopig zit er voor ons deel van Europa nog geen structurele afkoeling in de weerkaarten. Ook in andere delen van onder andere Noord-Amerika zijn er deze oktober warmterecords gesneuveld. Tegelijkertijd is het op andere locaties op het noordelijk halfrond soms extreem koud voor de tijd van het jaar. Hoe is deze opvallende situatie ontstaan en welke gevolgen heeft het?
- Volg de weerupdates op de voet via Facebook en Twitter
- Volgen jullie al de weerberichten op Youtube?
- Bekijk het weerbericht voor komende dagen in binnen- en buitenland
Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als weeramateur of liefhebber van het weer aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s opladen.
Verzwakte straalstroom beïnvloedt noordelijk halfrond
In de afgelopen weken zitten we in Europa in een opmerkelijk geblokkeerd patroon. Een krachtig hogedrukgebied boven het oosten en zuidoosten van Europa weet van geen wijken. Dit hogedrukbastion heeft zijn invloed ook uitgebouwd tot aan de Benelux. Lagedrukgebieden worden als het ware gestopt en komen daardoor stil te liggen ten westen van het Europese continent. Voor de Benelux heeft dit als gevolg dat warme lucht vanuit het zuiden naar onze omgeving wordt opgestuwd. Het is wel vaak wisselvallig omdat de lagedrukgebieden tot ons kunnen reiken.
Niet alleen bij ons is er sprake van een persistente situatie op de weerkaarten. Ook in het westen van de Verenigde Staten en het zuidwesten van Canada (Brits-Columbia) was er in de eerste weken van oktober 2022 sprake van zomerse omstandigheden. Het droge, zonnige en zeer warme weer leidde onder meer tot flinke bosbranden.
Als we naar de synoptische situatie kijken zien we dat dit deel van het noordelijk halfrond ook te maken had met hardnekkige hogedrukgebieden. Aan de windsnelheden in het 250 hPa vlak (hoog in de troposfeer dus) valt meteen op dat de gebieden met een hoge windsnelheid erg meanderen. Op deze hoogte bevindt zich ook de polaire straalstroom.
Deze ‘rivier van wind op hoogte’ bepaalt in de gematigde breedten voor een groot deel het weerbeeld. Meestal ligt de straalstroom ongeveer in een rechte lijn van west naar oost rond het noordelijk halfrond. Indien de straalstroom recht boven ons ligt, is het vaak winderig en nat weer. Aan de zuidzijde van de straalstroom bevindt zich gewoonlijk warme, subtropische lucht en ten noorden vinden we de koude, polaire lucht.
Zoals te zien is in de afbeelding hierboven ging de straalstroom (de blauwe en groene kleuren) flink op en neer rond maandag 17 oktober. Ergens is er dus een verstoring opgetreden in de normale oost-westcirculatie. In dit geval valt dit te wijten aan een lagedrukgebied dat begin oktober ontstond boven het noordoosten van Azië. De depressie was krachtig en zorgde zo dat een hogedrukgebied met een bel warme lucht naar het noorden werd geduwd aan de oostzijde hiervan. Tegelijkertijd versterkte een subtropische cycloon midden op de Stille Oceaan deze circulatie.
Er was hierdoor een duidelijke golf ontstaan in de westelijke circulatie. Dit wordt ook wel een Rossbygolf genoemd. Uiteindelijk zorgde deze Rossbygolf voor meer verstoringen van de straalstroom. Waar het westen van Noord-Amerika te maken had met warm weer onder de vleugels van een hogedrukgebied (een zogenaamde ‘heat dome’), kon koude lucht van Siberische origine uitstromen richting het zuidoosten van de VS.
Aan de voorzijde hiervan werd dan juist weer zeer warme lucht naar Groenland getransporteerd. Ook hier ontstond een soort heat dome. Zelfs in Europa werkte deze verstoring door, waardoor wij met zeer warm herfstweer te maken hebben. Lagedrukgebieden liggen op de Atlantische Oceaan en hogedruk boven Centraal- en Oost-Europa.
Hitterecords in Europa, kouderecords in Amerika
De laatste twee weken is het niet alleen bij ons, maar in vrijwel heel Europa warm tot zeer warm geweest. De meandering van de straalstroom zet de deur open voor transport van warme lucht uit het zuiden. Dat heeft al een flink aantal warmterecords opgeleverd, met name in Spanje en Frankrijk. Het werd daar op grote schaal meer dan 30°C. Ook in de Benelux zullen de laatste dagen van oktober hoogstwaarschijnlijk warmterecords gaan sneuvelen.
Ook in het westen van Noord-Amerika is er in de eerste helft van oktober weerhistorie geschreven. De extreem hoge temperaturen hielden hier zeer lang aan. Op sommige plekken waren de eerste tien dagen van de maand zo warm, dat het oude record met meer dan 5°C werd verbroken. Aan de andere kant van de VS was het juist extreem koud voor oktober. Hier zorgde dat ook voor records. In bijvoorbeeld Alabama had het nog nooit zo vroeg in het winterseizoen gevroren.
Enkele dagen later keerde het patroon hier om en kreeg de westelijke helft van Noord-Amerika te maken met koel en wisselvallig weer. In het midden en oosten van het land keerde de hitte terug. Staten zoals Iowa registreerden rond 18 oktober ijskoude temperaturen van bijna -10 graden. Het daaropvolgende weekend werd de 30°C met gemak gehaald.
Link met ENSO en klimaatverandering
Een meanderende straalstroom is niet iets ongewoons. Het kan gedurende het hele jaar voorkomen en kan over het hele noordelijk halfrond voor bijzonder weer zorgen. Wel heeft de fase van ENSO (El Niño/La Niña) invloed op de straalstroom. Het is bekend dat tijdens een La Niña de straalstroom bij Alaska gevoeliger is voor verstoringen. Gezien de huidige La Niña is het dan ook niet verwonderlijk dat zoiets zich eens voordoet.
Er is ook een link te leggen met klimaatverandering. Het noordpoolgebied warmt namelijk een stuk sneller op dan de gematigde breedten en de tropen. De straalstroom is juist zo krachtig vanwege de sterke temperatuurverschillen tussen de polen en de tropen. Door klimaatverandering wordt dit verschil kleiner en de straalstroom zwakker, verwachten klimaatwetenschappers. Hierdoor zal de straalstroom ook vaker gaan meanderen…
