14 januari 2022 - 5 min. lezen
4 reacties 4

Sommige plaatsen zijn extra koud ‘s nachts. Het gaat dan vooral over afgesloten, zachthellende valleien. Men noemt ze: “koudegaten”. Voorbeelden hiervan zijn het dorpje Mouthe in Frankrijk, dat ook wel “Klein Siberië” wordt genoemd, Buffalora in Zwitserland, of het dichterbij gelegen Bütgenbach in de Belgische Ardennen. Waarom wordt het hier zoveel kouder en onder welke omstandigheden kan het hier zo goed afkoelen?

Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als weeramateur of liefhebber van het weer aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s opladen.

Hoe ontstaat een koudegat?

Koudegaten zijn gebieden waar koude lucht zich ophoopt tijdens heldere, windstille nachten. De temperaturen kunnen in deze gebieden bijzonder laag worden. De oorzaak is te vinden bij de fysica, met de dichtheid van lucht. ‘s Nachts koelt het aan de grond snel af bij een heldere hemel. De aarde verliest dan al haar straling/warmte. Koude lucht is compacter en zwaarder dan warme lucht. Daardoor zal de koude lucht altijd proberen de laagste positie te zoeken (zwaartekracht gedreven).

Zodra het begint af te koelen zal de koude lucht dan ook verplaatst worden naar de laagste positie, en dat is in valleien. Koudegaten liggen dan ook in (alpine) valleien met zeer lage hellingen, wat de opeenhoping van koude, zware lucht bevordert. In deze valleien hoopt de koude lucht zich op zoals in een badkuip.

  • Met dit weerstation kun je ook in je eigen omgeving continu de temperatuur, windsnelheid en neerslag bijhouden!
Het principe van koudegaten. (La Chaîne Meteo)

Valleien, combes, ravijnen

Het is dus duidelijk dat een hoogteverschil nodig is. De koude lucht zoekt immers de laagste positie op. Koudegaten liggen dus in valleien, combes of ravijnen. Het meest gunstige zijn de combes, de bekkens, die kuipvormige valleien zijn zonder uitgang. Deze gebieden fungeren echt als een badkuip.

Meest optimaal zijn ook de valleien die geen te steile helling hebben. Deze worden immers gekarakteriseerd door een sterkere hellingbries die de lucht te veel kan mengen. Daardoor, in tegenstelling tot de Alpen zijn de hellingen van de valleien van de Jura/Vercors over het algemeen meer geschikt.

Gunstige omstandigheden

Voorwaarden zijn rustige, heldere omstandigheden. De koudste temperaturen komen daardoor voor onder anticyclonale omstandigheden in de winter. Daarnaast, hoe kouder de lucht inherent is, hoe strenger de vorst kan worden in de koudegaten dus als er polaire lucht aanwezig is kan het het koudst worden. Als de bodem bedekt is met sneeuw, kan het sterker afkoelen in de koudegaten.

Bekende koudegaten

Mouthe (klein Siberië), Frankrijk

In Frankrijk vindt men de koudegaten vooral in de Haut-Doubs in de Jura. Dit gebied wordt gekenmerkt door combes (afgesloten, kuipvormige valleien) die volstromen met ijskoude lucht. Het Franse koude record is in handen van het dorp Mouthe, dat in de winter van 1985 een temperatuur van -41°C registreerde. Het dorp wordt dan ook wel eens “klein Siberië” genoemd. Ook in sommige valleien in de Pyreneeën (zoals die van Cauteret) of in de Alpen (de vallei van Bonneval-sur-Arc, Chamonix) en in het Centraal Massief (vallei van Margeride) worden steevast zeer lage temperaturen gemeten bij rustige condities.

  • Ook in Antarctica is het erg koud. In dit boek lees je hoe de ontdekkingsreizigers dit ervoeren!
Het dorpje Mouthe (klein Siberië) in de Franse Jura. (SwissTopo)

La Brévine, Zwitserland

Het record voor de koudste plaats in Zwitserland staat op naam van La Brévine, met -41,8°C gemeten en officieel geregistreerd op 12 januari 1987. Dit dorp ligt net als Mouthe in een combe van de Jura. Andere bekende koudegaten zijn de afgesloten vallei van de Engadine met dorpen zoals Samedan en Sankt-Moritz alsook Buffalora (Ofenpass), of Ulrichen aan het einde van de Wallis vallei.

De Combe van La Brévine in de Zwitserse Jura. (SwissTopo)

Torre de Cabdella, Spanje

Ook in Spanje bestaan veel koudegaten. De koudste plaats is Torre de Cabdella in Catalonië, waar in de winter van 1956 een temperatuur van -32°C gemeten werd. Op niet-officiële plaatsen werden nog lagere temperaturen gemeten zoals in het Cantabrisch Gebergte (noorden van Spanje) met minima tot -36°C.

Funtensee, Duitsland

Funtensee is de koudste plaats van Duitsland. Er werd op 24 december 2001 een minimumtemperatuur van -45.9°C geregistreerd. Het meer ligt op de bodem van een kuipvormig bekken dat door hoge bergen omgeven is. De koude lucht verzamelt zich in de depressie en geraakt de vallei niet uit.

Het bekken van de Funtensee, omgeven door hoge bergen. (OSM)

Bütchenbach, België

In België is het bekendste koudegat de regio van Elsenborn – Bütgenbach. Dit gebied ligt in een hoogtedal omgeven door de toppen van de Hoge Venen. De koude lucht verzamelt zich in het hoogtedal rond beide dorpen. Men noemt de regio dan ook wel eens het Belgische Siberië.

Het gebied rond Elsenborn – Bütgenbach. (NGI)

Schoorlse duinen, Nederland

Dichtbij de Noordzee heeft ook Nederland een opvallend koudegat: De Schoorlse Duinen. Het gaat om een beschutte duinpan waar de koude lucht zich kan verzamelen midden tussen wat hogere duinen. Er werd een weerstation geïnstalleerd dat te volgen is via deze link.

Nieuwe records mogelijk

De laatste jaren worden regelmatig temperatuurrecords (kouderecords) gebroken in bepaalde regio’s. Wordt het dan kouder? Wellicht niet. In Europa is een algemene tendens om steeds meer weerstations in koudegaten (door amateurs of professionals) op te stellen. Dat gebeurde recent ook in de België met de Barani-weerstations.

Sommige linkjes bevatten affiliate

Lander

Door Lander

Postdoc glaciologie/klimatologie aan de ETH Zürich en VUB. Ik woon deeltijds in Zwitserland/België. Afgestudeerd fysisch geograaf aan de KU Leuven / VUB in de specialisatie weer- en klimaat. Sinds jongs af aan gepassioneerd door weer en klimaat focus ik mij binnen het team op het schrijven van weerberichten, blogs en het ontwikkelen van onze weerkaarten.


Verder lezen

Alles bekijken

Weersverwachting Ronde van Vlaanderen 2024

16 uren geleden - 6 min. lezen
13

Natte lente na een El Niño-winter

4 dagen geleden - 7 min. lezen