Hoe ziet de eerste helft van oktober eruit?

Oktober staat alweer voor de deur. In deze maand is een breed scala aan weertypen mogelijk. Enerzijds hebben we dikwijls nog te maken met een nazomer, waarbij de temperatuur kan oplopen tot boven de 20°C. Anderzijds kan de winter, vooral in de tweede helft van deze maand, soms ook al speldenprikjes uitdelen. In veruit de meeste oktobermaanden hebben we echter te maken met typisch herfstweer : een graad of 15 met behoorlijk wat wisselvalligheid. Wat zijn de huidige verwachtingen voor de eerste helft van oktober en hoe liggen de grote, sturende weersystemen op het noordelijk halfrond erbij?

• Volg de extra weerupdates ook via NoodweerBenelux
• Bekijk Instagram voor weerfoto’s.

Terugblik op september 2018

September heeft de trend van de afgelopen zomer volledig gevolgd, dat wil zeggen : warm en droog. Daarbij scheen de zon ook veel meer dan wat gemiddeld is. Qua temperatuur waren de eerste twee decaden van de maand veel warmer dan normaal, de laatste decade was juist een stuk frisser. Vanaf de 20ste hebben we ook regelmatig te maken gehad met vorst aan de grond en lokaal heeft het zelfs al op 1,5 meter gevroren; dat is best vroeg, want normaal treedt de eerste vorst op neushoogte pas ruim een maand later op.

Door de frisse, derde decade is de positieve temperatuurafwijking lager dan in de voorgaande maanden. Zeker in Nederland bedraagt de afwijking op sommige plaatsen slechts +0,2°C. Talrijker waren echter de warme dagen : het aantal dagen met 20°C en meer, lag in grote delen van de Benelux circa 50% hoger dan normaal. Daarbij werd het regelmatig nog zomers warm en op de 18de in Maastricht zelfs tropisch warm (30,0°C). Het neerslagtekort is ongeveer gelijk gebleven als de waarde die aan het begin van de maand gemeten werd. Dat betekent dat het groeiseizoen van 2018 uitkomt in de 5% droogste jaren ooit.

Oktober start met meanderende straalstroom

Als we naar de actuele situatie op het noordelijk halfrond kijken, zien we dat de straalstroom alweer wat in kracht is toegenomen ten opzichte van een maand geleden. Dit is vrij gebruikelijk, aangezien de temperatuurverschillen tussen de Noordpool en de evenaar in deze tijd van het jaar sterk toenemen. Wat we echter ook zien, is dat de straalstroom niet echt strak van west naar oost rondom het noordelijk halfrond loopt, maar diverse kronkels vertoont. Er is sprake van een meanderende jet en dit heeft gevolgen voor het weer op grotere schaal.

Het meest in het oog springende systeem van dit moment is een krachtig hogedrukgebied boven Alaska. Door toedoen van zeer sterke WAA op de Stille Oceaan is deze rug de afgelopen dagen in de steigers gezet en nog steeds breidt hij zich verder noordwaarts uit. De verwachting is dat dit hoog zich geleidelijk gaat vestigen met de kern boven de Noordpool. Eromheen zullen afzonderlijke depressiekernen rondtollen : één boven Spitsbergen, een ander boven Canada en een derde bij de Beringzee. In feite zou je al kunnen stellen dat de poolwervel uiteengevallen is in drie delen, in plaats van dat er sprake is van een mooie compacte en zonale poolwervel.

AO en NAO

• Wil je weten wat de NAO-index precies inhoudt, lees dan dit artikel.

Als gevolg van de inactieve poolwervel is de AO-index de komende tijd ook negatief. Dit heeft te maken met een geringe gradiënt tussen Alaska en de Stille Oceaan, dit als gevolg van het Alaskahoog. De luchtdrukindex die voor ons meer van belang is, de NAO, blijft echter wél positief.  In ons deel van het noordelijk halfrond is de poolwervel namelijk nog wel relatief intact, met goed ontwikkelde kernen boven Canada en Spitsbergen. Daarnaast pronkt het Azorenhoog nog prominent op de weerkaarten.

Sneeuwafwijkingen

De zwakke poolwervel zorgt ervoor dat het in sommige gebieden veel warmer is dan normaal, maar op andere plaatsen, juist aanzienlijker kouder. We zien dit duidelijk terug op het kaartje met de afwijkingen van het sneeuwdek op het noordelijk halfrond, dit ten opzichte van de normale situatie. Vooral Canada heeft momenteel fors meer sneeuwbedekking dan gemiddeld, wat het gevolg is van de afgesplitste polar vortex, die zich daar nu bevindt.

Daardoor is de kou afkomstig van de Noordpool nu een stuk meer zuidwaarts geschoven. In Noorwegen en op IJsland ligt eveneens meer sneeuw dan normaal, ook hier is een splitsing van de polar vortex de oorzaak. Negatieve afwijkingen spiegelen zich af in Siberië en Alaska, waar het hogedrukgebied zijn invloed op uitoefent.

Orkanen

Eerder in dit artikel bekeken we de NAO-index en zagen we dat deze voorlopig positief blijft. Bij een positieve NAO is de kans op blokkadevorming over het algemeen klein, maar het zijn orkanen die hier van het ene op het andere moment toch een radicale verandering in kunnen brengen. Tropische systemen kunnen de straalstroom in één klap behoorlijk in de war gooien.

Op dit moment is het vrij rustig op de Atlantische Oceaan wat betreft tropische systemen. Er is één tropische storm actief : Leslie.  Het probleem is echter dat deze storm zich eigenaardig gedraagt. ‘Leslie’ verplaatst zich de komende dagen nauwelijks.  De gevolgen van ‘Leslie’ op het West-Europese weer zijn dus ook lastig in kaart te brengen.

Het meest waarschijnlijke scenario is dat ‘Leslie’ richting Europa gaat trekken. Daarmee zou een grote hoeveelheid WAA op transport gezet kunnen worden richting het noorden, waardoor er zich een uitloper van het Azorenhoog boven West-Europa zou kunnen vormen.  Mogelijk zou het dan stabiel en vrij zonnig najaarsweer kunnen worden in de Benelux, maar dit is in hoge mate afhankelijk van de positie van het hoog.

Voor hetzelfde geld werpt zich juist een noordelijke stroming op met koel herfstweer, indien de kern van het hoog meer op de Atlantische Oceaan ontstaat. Vandaar dat we veel onzekerheid waarnemen op de weerkaarten voor de periode vanaf vrijdag.

Weerpluimen

Kijken we naar de weerpluimen van de weermodellen ECMWF (Europees) en GFS (Amerikaans), dan zien we dat de weersverwachting tot en met 5 oktober vrij zeker is. Van maandag t/m woensdag liggen de temperaturen onder normaal, met name overdag. Vervolgens is er op donderdag en vrijdag een duidelijke opleving. Mogelijk wordt het in het midden en zuiden van de Benelux dan weer lokaal 20°C of zelfs iets daarboven. Daarna zien we de spreiding toeslaan.

Een deel van de leden gaat voor een voortzetting van het vrij warme weertype. De meeste leden laten het echter eerst een paar dagen afkoelen, alvorens er opnieuw een opwarming plaatsvindt. Op de lange termijn, de periode na maandag, zien we bij zowel EC als GFS momenteel een vrij groot aantal leden dat voor warm oktoberweer gaat. Maar dit nemen we met een flinke korrel zout, aangezien alles – meer dan 7 dagen vooruit – in principe koffiedik kijken is.

Samengevat kunnen we stellen dat de eerste oktoberdagen nog vrij koel zullen verlopen in de Benelux. Op donderdag en vrijdag (4 en 5 oktober) wordt het tijdelijk warmer met maxima tot 20°C. Vervolgens neemt de onzekerheid sterk toe, waarbij in het tijdvak 6 t/m 8 oktober het koele scenario de overhand heeft, maar na 8 oktober dan weer de meeste leden opteren voor warm weer. De neerslagkansen lijken de gehele periode vrij laag te blijven. Onstuimig herfstweer hoeven we dan ook niet meteen te verwachten.