Pyroceen: het tijdperk van vuur
De term Pyroceen brandt op de lippen van menig geoloog en klimaatwetenschapper. Het concept werd bedacht door Stephen J. Pyne, professor-emeritus uit Arizona en auteur van ‘Pyrocene, how we created an age of fire and what happens next’ (2021). Bosbranden zijn steeds frequenter, groter en heviger. De impact van de gassen en de verschroeide biosfeer wordt enorm groot. Er sprake van een nieuw tijdperk: de tijd van vuur. Laten we het vuur even door een geologische bril bekijken.
- Meer lezen over klimaat en weer? Volg ons op Facebook.
De vuurplaneet
Rond 1 miljoen jaar geleden temden onze voorouders het vuur, wat vele nieuwe mogelijkheden bood. Maar nu zijn we de controle kwijt en de aarde ligt nu zelf op de grille. Eigenlijk staan er twee werelden in brand: de levende biosfeer via bosbranden, en de fossiele wereld via het verbranden van fossiele brandstoffen. De mens is bezig de evolutie van de aarde als systeem op een ander spoor te zetten. Onze invloed heeft zich tot een geologische kracht ontpopt.
De hamvraag vandaag is niet meer óf er bosbranden gaan uitbreken, maar waar. Begin deze maand postte Copernicus satellietbeelden van bosbranden in Alaska. Branden zijn tegenwoordig ‘normaal’ waar je ze het minst verwacht, zoals in poolgebieden (Groenland, Siberië, Canada) en in natte draslanden (o.a. de Pantanal in de Amazone). Intussen verkleint de biomassa, en nemen hitte en droogte toe. Het resultaat, de planeet wordt nog gevoeliger voor brand. De aarde is een vuurplaneet geworden.
- Nog niet overtuigd door klimaatverandering? Hier weerleggen we enkele sceptische argumenten.
Antropoceen of Pyroceen?
Het Pyroceen is een herdefinitie van het Antropoceen, het tijdperk waarbij de atmosfeer, oceaan en bodem wereldwijd de tekenen van menselijke activiteit vertonen. Het Antropoceen is nog niet formeel erkend door de International Commission on Stratigraphy (ICS) van de International Union of Geological Sciences (IUGS). Er wordt nog volop gedebatteerd over het exacte startpunt, dat ergens tussen de start van de Industriële Revolutie of de radioactieve neerslag van de eerste kernproef (na 1945) zal liggen.
Hoe het ook zij, vuur lijkt een steeds grotere rol te spelen in hoe Homo sapiens het milieu transformeert. Het concept Pyroceen is dus steeds relevanter en wint terrein.
Geologen delen de tijd sinds het ontstaan van de aarde in goed afgebakende periodes in, die op hun beurt zijn opgedeeld in fijnere tijdsnedes. De overgang van de ene naar een andere tijd is meestal een plotse, intense, wereldwijd voelbare gebeurtenis. Vaak is die aangedreven door een klimaatverandering, die in het fossielenbestand te herkennen is als het gelijktijdig uitsterven van vele soorten.
Een plotse verandering in de leefomgeving, b.v. een toename/afname van koolstofdioxide of zuurstof, en veranderingen in fotosynthese, oceaanstromingen of ontgassing (b.v. via supervulkanen) liggen meestal aan de oorzaak van de uitstervingsgolven.
Carboontijdperk
Grote bosbranden vonden ook in het verleden plaats, vooral toen er veel meer zuurstof was dan nu, zoals tijdens het Carboontijdperk. De opgebrande biomassa is bewaard in lagen van gefossiliseerde houtskool. Alles wijst erop dat ook het Pyroceen zo’n laag voor het nageslacht zal opslaan. Maar voor het zover is kunnen we proberen het vuur de baas te zijn, via een efficiënt land- en bosbeheer en door detectiediensten en bosbrandinformatiesystemen, b.v. via satellieten.
Bron: Bonne K, Eue D, 5 Feb 2021, GondwanaTalks
