Na een super El Niño een La Niña op komst?
April 2023 markeerde het begin van een periode waarin we ons in een El Niño bevonden. Op het moment van schrijven hebben we nog steeds te maken met El Niño omstandigheden. Als we verder vooruit kijken, zien we echter dat de zeewatertemperatuur (SST) in de tropische Oostelijke Stille Oceaan langzaam maar zeker daalt. Hoe dit zit en wat de gevolgen zijn, leest u in dit artikel.
- Volg de weerupdates op de voet via Facebook en X
- Volgen jullie al de weerberichten op Youtube?
- Bekijk het weerbeeld voor de komende dagen
Wat is El Niño?
Zoals gezegd bevinden we ons onder El Niño omstandigheden sinds april 2023. Laten we nog eens bekijken hoe we tot de conclusie kwamen dat we met een El Niño te maken hebben. De National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) gebruikt een diagram om te achterhalen of we met een El Niño te maken hebben. We starten links bovenaan het diagram:
- Is de maandelijkse Niño-3.4 zeewatertemperatuurafwijking +0.5°C (of hoger)?
Niño 3.4
Wat is dat, de Niño 3.4? De Stille Oceaan is langs de evenaar onderverdeeld in 3 gebieden, Niño 1+2, Niño 3 en Niño 4. Deze gebieden zijn te herleiden naar de belangrijkste vaarroutes vroeger. Het gebied van Niño 3 (tussen 150°W en 90°W) werd vroeger gebruikt om El Niño te classificeren. Wetenschappers vonden echter dat het gebied iets verder naar het westen beter gebruikt kon worden om een El Niño te voorspellen. Hierdoor komen we uit in het gebied wat een combinatie is van Niño 3 en Niño 4, dit noemen we Niño 3.4 (tussen 170°W en 120°W).
Kijken we naar april 2023, dan komen we precies op een afwijking van +0.5°C uit. Hiermee kunnen we de eerste vraag dus beantwoorden met ja. Dan de volgende vraag:
- Denken we dat de Niño-3.4 zeewatertemperatuurafwijking +0.5°C (of hoger) is voor de aankomende seizoenen?
Model ensemble
Om deze vraag te beantwoorden, kunnen we kijken naar een model ensemble. Er zijn zogenoemde dynamische (globale) modellen en statistische modellen. In totaal bestaat het ensemble uit meer dan 25 verschillende modellen, waardoor we de zekerheid kunnen zien of de zeewatertemperatuurafwijking +0.5°C (of hoger) is voor 9 maanden vooruit. In april 2023 lieten vrijwel alle modellen zien dat de afwijking voor de aankomende maanden aan de voorwaarde voldoet, waardoor we ook deze vraag met ja kunnen beantwoorden (Figuur 3). Op naar de volgende vraag:
- Hoe ziet de atmosfeer eruit?
Dit klinkt als een behoorlijk vage vraag. Er zijn twee antwoordmogelijkheden:
- Onvoldoende aanwijzingen voor een zwakkere Walker-circulatie. Mocht dit het geval zijn, is er geen sprake van El Niño.
- Aanwijzingen voor een zwakkere Walker-circulatie (zoals meer regen over de centrale Stille Oceaan, minder regen over Indonesië). Als dit het geval is, hebben we wel te maken met een El Niño.
Dit behoeft enige uitleg over wat de Walker-circulatie precies inhoudt.
Walker-circulatie
Neutrale condities
De Walker-circulatie verwijst naar de gemiddelde atmosferische omstandigheden boven de evenaar in de Stille Oceaan. De gemiddelde omstandigheden noemen we ook wel de neutrale Walker-circulatie. Tijdens de neutrale Walker-circulatie zien we stijgende lucht (convectie) en (onweers-)buien boven de zeer warme wateren van de verre westelijke Stille Oceaan en dalende beweging boven de relatief koelere wateren van de oostelijke Stille Oceaan. Op hoogte waaien de winden van west naar oost (westelijke wind), aan het oppervlak waait de passaatwind juist andersom, van oost naar west (oostelijke wind). Deze sterke passaatwinden helpen om het warme water in de westelijke Stille Oceaan te houden.
El Niño condities
In een El Niño situatie is het zeewater warmer dan gemiddeld over het oostelijke deel van de Stille Oceaan. Het hele systeem zoals hierboven beschreven schuift op naar het oosten. Het gebied met meer regenval en convectie bevindt zich niet meer het westelijke deel, maar schuift oostwaarts naar het centrale en oostelijke deel van de Stille Oceaan. De passaatwinden verzwakken en draaien soms zelfs helemaal om, waardoor het zeeoppervlak verder kan opwarmen en warmer water terug naar het oosten kan stromen en El Niño versterkt wordt. Dit is het belangrijkste (positieve) feedbackmechanisme dat kenmerkend is voor El Niño.
El Niño in 2023
Sinds april 2023 hebben we duidelijk te maken (gehad) met een El Niño. Er viel meer regen in het centrale deel van de Stille Oceaan en het was significant droger in Indonesië. Ook de wereldwijde temperatuur viel iets hoger uit door de El Niño. Er zijn nog een paar andere manieren om de reactie van de atmosfeer te kwantificeren. De Southern Oscillation Index (SOI) vergelijkt de oppervlaktedruk in Tahiti met die in Darwin, Australië. Als de druk lager is dan gemiddeld in Tahiti en hoger dan gemiddeld in Darwin (een negatieve index), duidt dit erop dat de Walker-circulatie verzwakt is. In november 2023 was deze index bijvoorbeeld -0,8, wat duidt op El Niño omstandigheden.
Hieraan verwant hebben we ook nog de Equatoriale SOI, een andere maatstaf voor drukpatronen over de tropische Stille Oceaan. De Equatoriale SOI kijkt naar de gemiddelde druk over de westelijke Stille Oceaan versus het gemiddelde over de oostelijke Stille Oceaan. Net als bij de oorspronkelijke Southern Oscillation Index geeft een negatieve Equatoriale SOI aan dat de Walker-circulatie zwakker is dan gemiddeld. In november 2023 was de Equatoriale SOI -1,3.
De gemiddelde SST afwijking in Niño 3.4 over de maanden november/december/januari was +2,0°C. Dit is de grens voor een classificatie als ‘super El Niño’.
Wat is nu de stand van zaken?
Ondanks dat deze +2,0°C de hoogste afwijking is sinds de start van de El Niño, lijkt de El Niño over zijn hoogtepunt heen te zijn. In januari 2024 lagen de zeewatertemperaturen nog steeds (ver) boven normaal over het grootste deel van de Stille Oceaan. De SST daalde echter iets in het oostelijke en centrale deel van de Stille Oceaan. De maandelijkse waarden in het Niño-3.4-gebied daalden van iets meer +2°C in december 2023 tot +1,78°C in januari 2024.
Wat de atmosfeer betreft, verzwakte El Niño ook een beetje in de afgelopen maand. In januari nam de sterkte van de passaatwinden over de evenaar in de Stille Oceaan weer iets toe richting het gemiddelde. Hoewel de activiteit van onweersbuien nog steeds verhoogd bleef nabij de datumgrens (180°W), lag de activiteit over Indonesië dichter bij normaal.
Het lijkt dus duidelijk dat dit El Niño-evenement zijn hoogtepunt heeft bereikt. Het is echter belangrijk te onthouden dat de invloeden van El Niño op de wereldwijde temperatuur en neerslagpatronen nog tot april kunnen aanhouden.
Als we iets verder vooruit kijken, zien we ook in het model ensemble terug dat deze El Niño over zijn hoogtepunt heen is. In het voortschrijdend gemiddelde van de maanden april/mei/juni lijken de meeste modellen het erover eens dat we uit een El Niño situatie in een neutrale situatie terechtkomen. Vertalen we dit naar kansen, dan is de kans bijna 80% dat we tegen die tijd overgaan naar een neutrale situatie. De Walker-circulatie zoals hierboven beschreven zal dus weer gaan aansterken en de atmosferische patronen herstellen zich.
Daarna door naar een La Niña?
Als we verder kijken, lijkt het er echter op dat we niet lang met een neutrale situatie te maken hebben. Op dit moment liggen de zeewatertemperaturen dichtbij het oppervlak zoals eerder gezegd nog (ruim) boven normaal. Maar dit verteld niet het hele verhaal. Als we bijvoorbeeld kijken naar de gemiddelde temperatuurafwijking in de bovenste 300 meter langs de evenaar in de Stille Oceaan, zien we dat deze is gezakt tot zo goed als nul. Kijken we naar het diepteprofiel van de bovenste 300 meter, dan zien we duidelijk kouder water op grotere dieptes en bewegend naar het oosten.
In een La Niña situatie vindt eigenlijk het omgekeerde van een El Niño situatie plaats. De passaatwinden nemen niet af, maar juist toe. Dit zorgt ervoor dat water van oost naar west wordt geblazen. Kouder water komt omhoog aan de westkust van Zuid-Amerika, over het oostelijke deel van de Stille Oceaan. Het hele systeem blijft op dezelfde plaats als in neutrale condities, dus ze verplaatsen niet zoals in de El Niño situatie. De convectie wordt door de sterkere stijgstromen wel heviger. De wereldwijde temperatuur blijft meestal iets gedempt tijdens een La Niña situatie.
Volgens de modellen is er meer dan 50% kans dat we in juni/juli/augustus alweer in een La Niña-evenement duikelen (Figuur 7).
Hoe vaak zien we een (vrij) directe overgang van El Niño naar La Niña?
Sinds 1950 werd iets meer dan de helft van de El Niño-gebeurtenissen kort daarna gevolgd door een overgang naar La Niña (na een korte periode van neutrale omstandigheden). Wat dat betreft het zou dus helemaal niet zo bijzonder zijn mocht het dit jaar weer gebeuren.
Als we specifiek kijken naar sterke El Niño’s, zien we dat vijf van de acht gebeurtenissen sinds 1950 kort daarna gevolgd werden door een La Niña. En die overgang gebeurde meestal snel. Twee jaar (1973 en 1998) hadden slechts één voortschrijdend gemiddelde periode van 3 maanden van neutrale omstandigheden voordat ze overschakelden naar een La Niña. Ook twee jaar (1983 en 2010) hadden twee perioden van 3 maanden van neutraal ertussen. En 2015 had drie perioden van 3 maanden.
