9 september 2016 - 6 min. lezen 4 reacties

Momenteel is het orkaanseizoen op de Atlantische Oceaan in volle gang. De wereldzeeën zijn in deze tijd van het jaar op hun warmst en vormen daarmee een ideale voedingsbodem voor tropische systemen. Langs de oostkust van Amerika en in de Golf van Mexico liggen de zeewatertemperaturen tegen de 30°C.

Onder deze omstandigheden kunnen lagedrukgebieden in het meest extreme geval uitgroeien tot tropische cyclonen. Met enige regelmaat wordt zelfs het weer in Europa beïnvloed door deze systemen, bij voorkeur in het herfstseizoen. De vraag is: hoe geraken tropische cyclonen hier? En waarom/hoe beïnvloeden ze ons weer zo duidelijk?

Definitie en ontstaan

Tropische cyclonen zijn kleine, maar zeer diepe lagedrukgebieden die voorkomen in de tropische gebieden op onze aarde (vaak tussen 5° en 35° NB en ZB). De reden dat er dicht bij de evenaar amper tropische cyclonen voorkomen, ligt hem in het feit dat de corioliskracht (oftewel de sterkte van de afbuiging van lucht) daar minimaal is.

Daardoor kunnen depressies langs de evenaar vrijwel niet in rotatie worden gezet. Officieel wordt er gesproken van een tropische cycloon wanneer de gemiddelde windsnelheid op enige plek in een tropisch systeem gedurende 1 of meerdere minuten meer dan 117 km/u (windkracht 12) bedraagt. Ligt de gemiddelde windsnelheid lager dan 117 km/u, dan hebben we te maken met een tropische storm.

De voorwaarden voor het ontstaan van een tropisch systeem zijn als volgt:

  • De oppervlaktetemperatuur van het zeewater moet ten minste 27°C bedragen;
  • De omgeving waarin het systeem ontstaat moet voldoende windstil zijn. Teveel wind zorgt ervoor dat de structuur van een cycloon uiteen getrokken wordt;
  • De verticale temperatuuropbouw van de atmosfeer moet onstabiel zijn. Dat wil zeggen: bovenin is het kouder dan onderin. Alleen op die manier kan een luchtpakketje opstijgen.

Wordt aan al deze voorwaarden voldaan, dan ontstaan er boven zee zware onweerscomplexen die zich in een later stadium gaan organiseren tot kleine, maar zeer diepe lagedrukgebieden. De tropische storm is geboren!

sst
Op dit moment ligt de oppervlaktetemperatuur van de Golf van Mexico tegen zijn maximum van ongeveer 30°C. Dit is ruim voldoende om tropische cyclonen te laten ontstaan! (ospo.noaa.gov)

Hoe kunnen tropische cyclonen op gematigde breedten geraken?

We weten al dat cyclonen zich bij voorkeur in tropische gebieden vormen. Hoe is het mogelijk dat lagedrukgebieden die zover van ons vandaan ontstaan, toch (in afgezwakte vorm) richting West-Europa kunnen koersen? Het antwoord daarop moeten we vinden in de algehele luchtcirculatie. Rond 30° NB bevindt zich boven de oceaangebieden een gordel van semi-permanente hogedrukgebieden.

De belangrijkste voor het weer in onze omgeving is het zogenaamde Azorenhoog, dat zich midden op de Atlantische Oceaan bevindt. Om dit hogedrukgebied heen waait de wind met de wijzers van de klok mee. Dit betekent dat tropische depressies die aan de zuidzijde van het Azorenhoog ontstaan, zich ook met de wijzers van de klok mee voortbewegen. Paradoxaal genoeg zijn het dus de subtropische oceaanhogedrukgebieden die de trekrichting van een storm/cycloon bepalen.

Vaak voorkomende trekrichting

Tropische systemen die rond de Caraïben ontstaan, koersen meestal eerst over de oostkust van de Verenigde Staten (westkant van het Azorenhoog) om vervolgens naar het noordoosten af te buigen richting Europa. Eenmaal op weg richting het noordoosten worden ze opgenomen in de straalstroom, een sterke ‘rivier’ van wind op enkele kilometers hoogte.

Door de sterke hoogtewind wordt de compacte tropische structuur uiteen getrokken en zal het geheel als een ‘normale’ depressie verder oostwaarts koersen. We spreken nu van een ex-tropische cycloon/storm. Het zijn de ex-tropische stormen die het vaakst voorkomen: elke herfst hebben we er in Europa wel een aantal keer mee te maken.

pad tropische cyclonen
Het gebruikelijke pad dat tropische cyclonen/stormen (die in de omgeving van Kaapverdië op de Caraïben ontstaan) afleggen. (hurricanescience.org)

Invloed op ons weer

De gevolgen op het weer in West-Europa zijn zeer uiteenlopend. De ene keer vormt een ex-tropische cycloon/storm het startsein voor een prachtige nazomerperiode, in andere gevallen wordt het zeer onstuimig met stormkansen. Regelmatig wordt de weersverwachting op de (middel)lange termijn ernstig verstoord. Een klein verschil in luchtverandering heeft immers altijd grote consequenties voor het latere weerverloop. In het algemeen zijn er twee opties:

  • Het systeem stagneert boven de oceaan. Aan de oostzijde komt een diepe zuidelijke hoogtestroming tot stand. Door grootschalige warmteadvectie vormt zich een krachtig hogedrukgebied boven Scandinavië. Dit hogedrukgebied houdt alle depressiebemoeienissen buiten de Benelux. De wind gaat uit het oosten of zuiden waaien. Het gevolg is dat de temperatuur in onze contreien vaak 2 tot 5°C boven normaal ligt.
scandihoog
Een voorbeeld van een langdurig Scandinavisch hogedrukgebied hadden we in september 2014. Toen zorgden restanten van tropische cycloon Cristobal voor forse WA in de bovenlucht. Op die manier werd het hogedrukgebied boven Scandinavië twee weken lang in stand gehouden. (wetterzentrale.de)
  • Het systeem kent een hoge treksnelheid en wordt volledig opgenomen in de straalstroom. Enige vorm van warmteadvectie (als hier al sprake van is) wordt onmiddellijk platgewalst door het lagedrukgebied. De restanten trekken als stormdepressie van west naar oost over de Benelux. Deze veroorzaken veel regen en wind. Bovendien zijn de temperaturen niet al te hoog. Vaak ligt het kwik overdag zelfs enkele graden onder normaal.
stormdepressie
Illustratief voor optie 2 is de herfststorm van 28 oktober 2013. De restanten van tropische storm Lorenzo brachten toen veel warme lucht naar het noorden toe. In dit geval botste de tropische lucht op de polaire lucht aan de achterkant van een IJslanddepressie. Het leidde tot een zeer zware storm. Op meerdere stations werd een uurgemiddelde van 11 Beaufort gemeten. Op Vlieland kwam het kortstandig zelfs tot windkracht 12 (orkaankracht). (wetterzentrale.de)

Samenvatting tropische cyclonen

Het moge duidelijk zijn dat tropische cyclonen/stormen een grote invloed hebben op het West-Europese weer. Vaak kan het maar twee kanten op: het wordt prachtig nazomerweer óf juist compleet herfst. Tropische cyclonen/stormen volgen min of meer een vast traject langs de west- en noordzijde van het Azorenhoog. Meestal doen ze eerst de oostkust van Amerika aan, om vervolgens in noordoostelijke richting verder naar Europa te trekken.

Elke herfst komt het een paar keer voor dat er een ex-tropische storm op de Europese weerkaarten verschijnt. Voor weerkundigen is het daarom zaak om dergelijke systemen tijdig te herkennen. Door toedoen van deze lagedrukgebieden kan de weersverwachting op de (middel)lange termijn namelijk behoorlijk in de war raken. Echter met de kennis uit het verleden kan de meteoroloog onzekerheden omtrent tropische cyclonen steeds beter en eerder aangeven. Dit komt de kwaliteit van het weerbericht ten goede!

Bronnen:

Gastblog

Door Gastblog

Expert in weer en klimaat of een ander boeiende niche in de wetenschap? Geregeld worden wetenschappers aan het woord gelaten via een gastblog.


Verder lezen

Alles bekijken