Vulkanische crisis op het Reykjanes-schiereiland in IJsland

Het Reykjanes schiereiland in IJsland is sinds oktober 2023 een hotspot voor nieuwe seismische activiteit. Er werden al meer dan 27 000 aardbevingen geregistreerd met een nieuwe piek op zaterdag 11 november 2023. In enkele uren tijd werden er 800 bevingen geregistreerd.

De weerdienst van IJsland vermoedt dat er een nieuwe vulkaanuitbarsting kan komen als het magma nog dichter naar het aardoppervlak komt. Dat is deze week heel waarschijnlijk! Genoeg redenen om te waarschuwen.

Vier keer meer magma

Sinds enkele jaren vertoont het Reykjanes-schiereiland vernieuwde geologische activiteit, na een eeuwenlange pauze sinds 1240. Zo vonden er sinds 2021 drie uitbarstingen van lavastromen in Fagradalsfjall plaats, waarvan de laatste startte bij Lilti-Hrútur in juli van dit jaar.

Sinds een tweetal weken verhoogde plots het aantal aardbevingen en opheffing van de grond in een gebied op ongeveer tien kilometer ten westen, rond het kustdorp Grindavík. Dit is een bewoond gebied, dichtbij de Blue Lagoon, een van de meest drukbezochte toeristische trekpleisters, en de Svartsengi geothermische elektriciteitscentrale, en op minder dan 15 km van de internationale luchthaven van Keflavik.

De aardbevingen en grondopheffing werden gemodelleerd door vulkanologen als een magma-intrusie op een diepte van 5-10 km diepte. Het volume van dat opstijgende magma was minstens vier maal dat van eender welke van de magma-intrusies die de recente drie uitbarstingen in Fagradalsfjall voedden.

Explosie aan aardbevingen

Afgelopen zaterdag 11 november ging de intensiteit en het aantal van de aardbevingen ineens naar meer dan 800 in een periode van minder dan 24 uur. Terwijl het oppervlak in de omgeving op minder dan een dag enkele tientallen centimeters opgetild werd, ontstonden barsten en breuken waardoor Grindavík en omgeving op sommige plaatsen in enkele tientallen minuten tot 120 cm diep verzakten.

Dit alles werd door vulkanologen geïnterpreteerd als magma dat een spleet van 10-15 km lengte opende meteen onder het dorp en beneden de Atlantische kust, en tot enkele honderden meters van het oppervlak naderde. De snelheid waarmee dit alles zich voltrok dit weekend werd zelden gezien in de laatste decennia op vulkanen in observatie en sloeg ook de wetenschappelijke wereld van vulkanologen met verstomming.

Regio rond Grindavík geëvacueerd

Door deze exceptionele omstandigheden, werd de toeristische warmwaterbron, Blue Lagoon, reeds gesloten. De noodtoestand is actief, wegen werden afgesloten, en meer dan 4000 inwoners moesten hun huizen verlaten op zaterdag. Zij mochten maandag slechts kort terugkeren om achtergelaten huisdieren en bezittingen op te halen. Terwijl de uitbarstingen van de vorige jaren hordes toeristen aantrokken, wordt nu uitdrukkelijk opgeroepen weg te blijven gezien de onzekerheid van de komende dagen.

Uitbarsting aanstaande?

De aardbevingsintensiteit lag op 13 november 2023 merkelijk lager dan in het weekend. Ook bij de vorige uitbarstingen van 2021-2023 was er even stilte voor de storm: het magma brak al wegen naar het oppervlak open en kan na zulk een storm aan aardbevingen en grondvervorming relatief eenvoudig de laatste honderd meter naar het oppervlak afleggen. De meeste vulkanologen schatten de kans op een uitbarsting van een lavastroom rond Grindavík dan ook in als “significant waarschijnlijk”.

Omdat vele aardbevingen onder de kust aangaven dat het magma ook reeds tot onder de oceaanbodem kon voortgaan, is ook de kans op een uitbarsting in de oceaan dichtbij de kust niet uitgesloten. Vulkanologen schatten de kans daarop veel kleiner in, maar in zulk een scenario zou het contact tussen het hete magma en het koude oceaanwater kunnen leiden tot een meer explosieve uitbarsting, zoals kortgeleden in Japan, waar een nieuw kortlevend vulkanisch eiland werd gevormd. (extra info)

Voorlopig wordt de kans op een grote impact op het vliegverkeer veel lager ingeschat dan het geval was met de uitbarsting van de vulkaan Eyjafjallajökull in 2021, maar een vliegverbod voor drones werd wel al afgekondigd boven het getroffen gebied. De kans bestaat natuurlijk even goed dat de crisis voorbijgaat en het magma ondergronds blijft om daar dan traag af te koelen.

Volg de vulkaanactiviteit live!

Mensen die het natuurgeweld live willen volgen, kunnen terecht op onderstaande livestream.

Deze blog in samenwerking met Dr. Sam Poppe, Vlaamse planetaire vulkanoloog aan het Space Research Centre – Polish Academy of Sciences, in Warschau, Polen.