Vlinders profiteren van topzomer
Er zijn weinig dieren die op meer sympathie kunnen rekenen dan de (dag)vlinders. En terecht! Dankzij hun heldere kleuren, elegante vliegwijze én hun link met bloemen is iedereen liefhebber.
Maar vlinders zijn veel meer dan dat, voor ecologen is het een bijzonder dankbare soortgroep om te bestuderen. Ze zijn om te overleven sterk afhankelijk van een complexe combinatie van verschillende parameters. Zo hebben ze hun waardplanten nodig om eitjes op af te zetten, nectaraanbod om als imago (zo noemen we het vlinderstadium) te overleven, warme én koele plekjes in hun leefgebied en soms zelfs andere diersoorten om in symbiose mee samen te leven. Boeiend dus!
Het topjaar 2018
Door de band genomen hebben vlinders baat bij warme, droge zomers. Zomers met lange koele en natte periodes pakken wat betreft vlinderaantallen meestal slecht uit.
De zomer van 2018 lijkt, dankzij de “uitzonderlijke” weersomstandigheden af te stevenen op een recordjaar. Dagvlinders worden in gans Europa sinds jaar en dag geteld langs vastgelegde trajecten. Uit de cijfers blijkt dat 2018 een bijzonder goed jaar is voor dagvlinders (aantal vlinders over alle soorten heen per teltraject). Bovendien zien we dat de curve ook al vroeger in het jaar begon op te lopen en dus vlinders vroeger dan normaal vliegen dankzij de warme junimaand. Dat laatste is een trend die we de laatste 10/15 jaar waarnemen (vlinders vliegen steeds vroeger op het jaar).
Uit deze algemene cijfers is het steeds leuk om een aantal soorten uit te lichten. Een opvallende en welbekende vlinder is het groot koolwitje. Een soort die in onze streken erg algemeen voorkomt maar dit jaar wel erg goed boert. Waarom? Het weer! Dankzij het geblokkeerde weerpatroon en de aanhoudende oostelijke luchtstromingen zijn er dit jaar veel grote koolwitjes die vanuit het oosten en dus over een afstand van honderden kilometers hun weg hebben gebaand naar de Benelux. De onderstaande cijfers zeggen voldoende.
Ook soorten als koninginnenpage, oranje zandoogje, bruin zandoogje en landkaartje doen het goed dit jaar.
Het rampjaar 2018
Er moet duchtig opgelet worden met de “hoera-stemming”. Als gevolg van de droogte zijn veel planten aan het einde van hun latijn. En van dorre planten kunnen rupsen niet leven. Veel vlindersoorten overwinteren als pop of eitje. Wanneer ze als pop overwinteren komen de eitjes die de imago’s hebben gelegd in hetzelfde jaar uit. De jonge rupsen voeden zich dan met de waardplant en worden voor de winter een pop.
Wanneer door de droogte de waardplanten verdrogen dreigen de rupsen onvoldoende voedsel te vinden en nooit het popstadium te bereiken. Zo kan het dus perfect dat een topvlinderjaar gevolgd wordt door een crash in de vlinderaantallen. Dit verschijnsel deed zich al een keertje voor in 1976 en 1977. Onder andere prachtige Britse cijfers tonen dit aan. Na 1976 vielen de aantallen van een soortenset van habitat specialistische dagvlindersoorten met 50% terug om zich nooit meer te herstellen.
Bang afwachten dus.
Effect klimaatverandering op populatie vlinders
Een andere opvallende trend van 2018 is de definitieve doorbraak van een aantal dagvlindersoorten die afkomstig zijn uit Zuid- en Noord-Europa. De soorten zijn de voorbije jaren op een natuurlijke manier opgeschoven naar het noorden. Sommige soorten stonden de afgelopen zomers bijna letterlijk aan onze zuidelijke grenzen te trappelen en hebben in 2018 de doorbraak weten te forceren. Zo zijn er het scheefbloemwitje (dat tot 10 jaar geleden nauwelijks noordelijk van de Alpen voorkwam), de braamparelmoervlinder en het kaasjeskruiddikkopje. Allemaal soorten die dit jaar massaal opduiken vanuit het zuiden en het zuidoosten.
Vlinders zijn niet de enige soorten die reageren op de klimaatverandering. Een breed scala aan zuidelijke soorten sprinkhanen, libellen en vogels duikt de laatste jaren op in de Benelux. En ze zijn van plan om te blijven!
De auteur, Jelle Van den Berghe, is verbonden aan de PXL Hogeschool in Diepenbeek als docent natuurbeheer en biodiversiteit. Daarnaast werkt hij als ecoloog bij Centrum Duurzaam Groen.
