Verdamping, droogte en neerslagtekort in het zomerhalfjaar

Nu de temperatuur steeds meer stijgt en de zon met de dag krachtiger wordt, komt een aspect als droogte al snel om de hoek kijken. Wanneer het gedurende een lange tijd zonnig en droog is, verdampt er veel vocht vanaf de akkers en weilanden. Reden genoeg om een blik te werpen op verdamping in het zomerhalfjaar.

Verdamping

Onder verdamping verstaan we de overgang van water naar waterdamp. Natuurkundig gezien gaat het om de transformatie van water van vloeibare naar gasvormige fase. Drie factoren hebben invloed op verdamping:

• Zonneschijn
• Temperatuur
• Wind

Onder invloed van bovenstaande factoren verdampt water vanaf het aardoppervlak. De waterdamp stijgt naar hogere luchtlagen. Doordat het op dit niveau veel kouder is dan aan de grond, begint de waterdamp op een gegeven moment te condenseren tot allemaal kleine waterdruppels. Er vormt zich bewolking.

Door middel van neerslag komt het water weer op het aardoppervlak terecht. De waterkringloop is van essentieel belang voor alle vormen van leven op onze planeet. Ongeveer 70% van het aardoppervlak is bedekt met water.

Neerslagtekort

Regelmatig komt het voor dat de natuur behoorlijk uitdroogt door het uitblijven van neerslag, bijvoorbeeld bij een langdurige hogedrukblokkade. Wanneer de verdamping over een bepaalde periode de hoeveelheid gevallen neerslag overschrijdt, wordt er gesproken van een neerslagtekort. Dit is voornamelijk het geval in de zomermaanden, waarin de temperatuur het hoogst uitkomt en de zonnekracht op zijn sterkst is.

Het zal niet als een verrassing komen dat meteorologen de maanden april tot en met september in ons klimaat als uitgangspunt nemen bij het berekenen van het jaarlijkse neerslagtekort. Behalve zonneschijn en hoge temperaturen valt deze periode namelijk samen met het groeiseizoen. Een goede balans tussen neerslag en verdamping is in deze maanden essentieel voor het groeien van planten.

Ontwikkeling van het neerslagtekort

In de Benelux begint het neerslagtekort in de maand april. In de eerste helft van april is de toename nog vrij gering, maar in de tweede maandhelft loopt het flink op. De grootste stijging vindt plaats in de maanden mei en juni. Naast een sterke zonkracht is het gebrek aan neerslag de reden dat het tekort juist in deze twee maanden sterk stijgt. In juli en augustus loopt het neerslagtekort verder op, maar niet meer zo sterk als in de voorgaande twee maanden.

Zomerse onweersbuien zorgen ervoor dat er met enige regelmaat flinke hoeveelheden neerslag vallen, waardoor de enorme verdamping (in juli het hoogst van alle maanden) deels gecompenseerd wordt. Pas in september is er onder normale omstandigheden weer sprake van een afname, al kan dit van jaar tot jaar nog flink variëren. In een droge septembermaand, zoals afgelopen jaar, kan het tekort ook in september nog flink oplopen.

Droogte

Wanneer er gedurende een tijdvak van 20 achtereenvolgende dagen niet meer dan 0.5 mm neerslag valt, is er sprake van een droogteperiode (bron: knmi.nl). De landbouw ondervindt hier veel last van. Vaak moet er onder deze omstandigheden gesproeid worden. Zonder water kunnen planten immers niet groeien. Indien het daarbij ook nog eens hard waait, kunnen er stofhozen / dust devils ontstaan.

Hiervoor is een onstabiele atmosfeer nodig, dat wil zeggen: in de onderste 200 meter van de atmosfeer is het veel warmer dan daarboven. Zo kan zich een warme luchtbel aan het aardoppervlak vormen, die lucht (en ook stofdeeltjes) uit zijn directe omgeving aanzuigt. In de Benelux zijn er met name boven sterk opgewarmde zandgronden regelmatig stofhozen waar te nemen in het zomerhalfjaar.

Waar zomerdroogte grotendeels het gevolg is van zonneschijn in combinatie met hoge temperaturen, speelt bij voorjaarsdroogte de wind een grote rol. We hebben gezien dat wind een sleutelfactor is bij het ontstaan van verdamping. Aangezien het in het voorjaar veel harder waait dan in de zomer (vanwege grotere temperatuurtegenstellingen tussen pool en evenaar), kan de nog kale grond in snel tempo uitdrogen. Voorjaarsdroogte is tevens schadelijker voor gewassen dan zomerdroogte, omdat de meeste planten zich in het voorjaar nog in de bloeifase bevinden.

Meer droogteperioden door klimaatverandering

Klimaatstudies wijzen uit dat het aantal perioden met droogte in de Benelux zal toenemen in de 21e eeuw. Tevens neemt de intensiteit van droogte toe. Allereerst is de stijging van de temperatuur in heel West-Europa daar debet aan. Een hogere temperatuur betekent meer verdamping en dus een grotere kans op droogte.

Verder laten een aantal klimaatscenario’s zien dat – vanwege de klimaatverandering – de luchtdrukconfiguratie sterk zou kunnen veranderen. Doordat de temperatuur in de Poolstreken veel harder stijgt dan aan de evenaar, zal de straalstroom zwakker worden en meer gaan meanderen/slingeren. Hierdoor kunnen zich makkelijker hogedrukblokkades vormen op onze breedtegraad, zo schetsen deze scenario’s.

Al met al staan we deze eeuw voor een flink aantal uitdagingen op het gebied van verdamping en droogte. Door het toenemende aantal droogteperioden zal onze waterhuishouding ingrijpend veranderen. Goed waterbeleid is dus belangrijker dan ooit!