Nawinter in perspectief: hoe bijzonder wordt de huidige?

De nawinter heeft de Benelux bereikt en dat levert zeer koud weer op. Er liggen rond de maandwisseling zelfs ijsdagen in het verschiet, wat betekent dat het kwik ook overdag niet boven 0°C uitkomt. Hoe bijzonder is deze nawinter als we hem in perspectief plaatsen?

• Volg onze weerberichten op Facebook en Twitter
• Bekijk ons videoweerbericht via Youtube

Randvoorwaarden voor nawinter

Klimatologisch gezien wordt maart tot de lente gerekend. Dat is ook niet vreemd, want de zon wordt geleidelijk krachtiger, de dagen alsmaar langer en de temperatuur gemiddeld genomen ook steeds hoger gedurende de maand. Soms trekt het weer zich echter niets aan van deze kalenderklimatologie. Wanneer de wind uit het noorden of noordoosten komt, kan het ook in maart nog volop winteren. Er moet wel steeds meer moeite gedaan worden om de kou naar hier te transporteren.

Zo zijn er in deze tijd van het jaar veel koudere bovenluchten nodig dan in december of januari. Waar het in december/januari soms bij -5°C op 1,5 kilometer hoogte al volop wintert in het laagland, zijn nu temperaturen tot -15°C nodig voor echt winterweer. De daglengte en zonkracht zijn hier debet aan: het land krijgt in maart meer tijd om overdag op te warmen.

De komende dagen zien we zo’n ijskoud gebied op 1,5 kilometer hoogte de Benelux naderen. Komende woensdag bedragen de temperaturen op deze hoogte -16°C boven het zuiden van de Benelux tot zelfs -20°C boven Groningen. Het komt niet vaak voor dat we in onze contreien zulke lage bovenluchtwaarden zien.

De temperaturen op 1,5 kilometer hoogte vormen een indicatie voor de temperatuur aan de grond. Eind februari en begin maart mag je bij volledig zonnig weer circa 15°C optellen bij deze waarde om de maximumtemperaturen te kunnen benaderen. Aanstaande woensdag schijnt de zon waarschijnlijk volop, dus mogen we deze regel nu ook hanteren. Dan kom je op maximumtemperaturen uit tussen -1°C in het zuiden van België tot -5°C in Noordoost-Nederland. Mogelijk sneuvelen er dan ook diverse dagrecords!

Koude nawinters uit het verleden

Kou zo laat in het winterseizoen komt vaker voor. De meest tot de verbeelding sprekende nawinter uit de twintigste eeuw is wellicht die van 1942. Na een extreem vorstige januari en februari bleef het ook de eerste twee weken van maart volop vriezen. Op 6 maart van dat jaar werd in De Bilt zelfs de koudste maartdag ooit gemeten. De maximumtemperatuur bedroeg die dag -4,8°C. Dat record staat nog steeds overeind.

In 1958 vond de nawinter nog later in het seizoen plaats. Rond het begin van de astronomische lente werden in België nog ijsdagen (maxima onder nul) gemeten. Op 21 maart bedroeg het maximum -1,5°C.

Zeer koud werd het op de Hoge Venen begin maart 1987. Op 4 maart kwam het in Elsenborn boven een vers sneeuwdek tot zeer strenge vorst: -16,2°C. Maar de meest bizarre kou staat nog altijd op naam van maart 2005. Na zware sneeuwval klaarde het breed op en kelderde het kwik tot ongekend lage waarden in het laagland, vooral in Nederland. Het weerstation Marknesse in Flevoland noteerde een minimum van -20,7°C. Dit is nog altijd de laagste maarttemperatuur ooit gemeten in de Benelux.

Nog maar kort geleden was vooral maart 2013 zeer koud te noemen. Een wekenlang geblokkeerd patroon, vergelijkbaar met nu, hield een strakke oostcirculatie in stand. Op die manier kon de kou continu vanuit Noord-Rusland worden aangevoerd richting de Benelux. De stevige wind zorgde er bovendien voor dat de luchtsoort geen tijd had om op te warmen. Op 11 maart werd vrijwel overal in de Benelux een ijsdag gemeten. De dagen erna volgden met name in de zuidelijke helft van de Benelux nog enkele ijsdagen.

Op 12 maart ontstond in deze gebieden bovendien een sneeuwjacht, doordat er 10 tot 15 centimeter sneeuw viel terwijl de oostenwind met 5 à 6 Beaufort stevig doorblies. De derde decade van maart 2013 verliep uitzonderlijk koud met een snijdende oostenwind en gevoelstemperaturen onder de -10°C. Door de zeer droge en koude lucht ontstonden er toen prachtige ijssculpturen rond het Markermeer.

Sneeuw

Hoewel de maand maart gemiddeld slechts 3 tot 4 dagen met sneeuwval kent, komt het gedurende sommige jaren nog tot echt winterweer. In 1906 noteerde Ukkel ruim 17 dagen met sneeuw, een absoluut maandrecord. Het jaar 1955 kende zeer frequente sneeuwval tussen 10 februari en 20 maart. De meest memorabele sneeuwval in het late winterseizoen stamt uit 2005. Op 1 en 2 maart sneeuwde het zeer langdurig en hevig in grote delen van Nederland en België.

In het zuidwesten van Friesland werd op 2 maart een dek van maar liefst 50 centimeter gemeten. Het was op veel plaatsen de zwaarste sneeuwval in 50 jaar tijd. Een paar jaar later, in 2008 om precies te zijn, kwam het uitgerekend tijdens een zeer vroege Pasen tot sneeuwval. Op Tweede Paasdag, maandag 24 maart, zorgde sneeuwbuien voor een dek van wel 10 centimeter midden op de dag.

Een nawinter wordt zeldzaam

Een periode van nawinter eind februari en begin maart is zeker niet uniek. Mits de luchtdruksetting goed is, kunnen arctische uitbraken nog tot onvervalst winterweer leiden. Wel is het zo dat de zon vooral overdag steeds meer begint tegen te werken, waardoor het steeds meer moeite kost om het ook overdag koud te laten worden.

In de eerste helft van de twintigste eeuw traden periodes van nawinter frequenter op dan in de tweede helft van de twintigste eeuw. Opmerkelijk is het dat het in de eerste vijftien jaar van de 21sye eeuw juist wél regelmatig tot nawinterweer kwam (2005, 2008). Maar een trend lijkt dit vooralsnog niet. Sterker nog, doordat de gemiddelde temperatuur naar verwachting steeds verder toeneemt gedurende de 21ste eeuw, wordt de kans op winterse perikelen laat in het seizoen steeds kleiner.

Des te meer reden om te genieten van de komende dagen!