Koudere episodes tijdens de maand mei

Mei is net als april een maand waarin de temperatuur van dag tot dag en van jaar tot jaar behoorlijk uiteen kan lopen. Gemiddeld stijgt de maximumtemperatuur van 16°C aan het begin van de maand naar 19°C aan het einde van de maand, maar tijdens uitbraken van arctische lucht uit het hoge noorden blijft het kwik soms ruim onder de 10°C steken. Hoe vaak komt winterweer in mei voor? En verder een blik op enkele memorabele winterse situaties in mei uit het verleden.

Koudere episodes, gewoon normaal

Laten we als eerst maar eens de vorst onder de loep nemen op de twee landelijke hoofdstations van België en Nederland: Ukkel en De Bilt. Sinds 1901 heeft het in Ukkel gedurende 32 meinachten gevroren, in De Bilt ligt dit aantal met 68 een stuk hoger. Hieruit blijkt dat de vorstkans in mei verder toeneemt naarmate je noordelijker komt.

Een uitzondering vormen de Ardennen waar de hoogte wel zorgt voor een veel grotere vorstkans, maar als we ons enkel concentreren op het laagland dan heeft het noorden van de Benelux het vaakst te maken met negatieve temperaturen in mei. Dit is een groot verschil met de wintermaanden waarin temperaturen beneden het vriespunt vaak dieper landinwaarts (in het zuidoosten) optreden.

Een verklaring voor dit verschil met de winter zou kunnen zijn dat het noorden van de Benelux in deze tijd van het jaar gevoeliger is voor koude polaire/arctische luchtstromingen uit het noorden dan het zuiden van de Benelux. Immers, tussen Scandinavië en Noord-Nederland ligt geen bergketen die koude lucht tegenhoudt.

Bovendien warmen Zuid- en Midden-Europa door de steeds krachtigere zonnestraling relatief sterker op dan Noord-Europa. Een stroming vanuit Frankrijk of Duitsland heeft zodoende geen afkoelend effect meer, ook niet als het overwegend helder is. Dit effect is het sterkst merkbaar in het zuiden van de Benelux.

Rekenen we de vorstkansen om, dan komt het erop neer dat een willekeurige plek in de Benelux eens in de 3 à 4 jaar te maken heeft met vorst (minimumtemperaturen onder 0,0°C) in de maand mei. Dit gemiddelde houdt geen rekening met de exacte locatie: in Noordoost-Nederland en de Ardennen zijn de tussenfasen namelijk veel kleiner.

Sneeuw in de maand mei

Niet alleen vorst, maar ook sneeuw behoort nog tot de mogelijkheden in mei. Sterker nog, op de Hoge Venen komt het nog zeer regelmatig tot sneeuw die blijft liggen. Voorwaarde hiervoor is wel dat de bovenluchten koud genoeg zijn. Over het algemeen zijn temperaturen rond of onder de -5°C op 1500 meter hoogte gewenst om sneeuw te produceren, die op enige hoogte blijft liggen. In het lager gelegen gebieden van België en Nederland valt in zulke gevallen vaak natte sneeuw.

Bekende wintersituaties uit het verleden

De meest laattijdige sneeuw in Ukkel werd geregistreerd op 14 mei 1902. Op dezelfde dag lag er in de Ardennen op veel plaatsen een dik pak sneeuw: in La-Roche-en-Ardenne zelfs 11 centimeter. Een compleet witte wereld! Ook in de dertiger jaren kwam het nog regelmatig tot sneeuwdagen in mei. Op 5 mei 1932 viel er op grote schaal sneeuw ten zuiden van de Samber en de Maas.

Van 14 t.e.m. 19 mei 1935 sneeuwde het zes dagen op rij op de Hoge Venen. In exact diezelfde periode meldde het KNMI-station De Bilt op 15 mei een maximumtemperatuur van slechts 6,4°C. Dit is het laagste mei-maximum voor De Bilt sinds zeker 1900. Twee dagen later, op 17 mei, viel er sneeuw op het Nederlandse hoofdstation. Deze dag staat bekend als de laatste sneeuwdag in De Bilt sinds het begin van de meetreeks.

In de Ardennen kan het tot begin juni nog sneeuwen. 8 juni 1985 is voor zover bekend de laatste datum waarop er ergens in de Benelux sneeuw is gesignaleerd: in Saint-Hubert viel er die dag een mix van regen en smeltende sneeuw. Heel bekend is ook de winterse situatie van Bevrijdingsdag (5 mei) 1957. Tot diep in het laagland van België en Nederland viel er sneeuw: zowel Ukkel als De Bilt meldde die dag sneeuwval.

In de Ardennen en Zuid-Limburg werd een dek van meer dan 10 centimeter gemeten. De meest memorabele meisneeuw uit het recente verleden dateert van 23 mei 2013. Op die dag meldden diverse weerstations in de Ardennen een dek van 1 tot 3 centimeter. Ook in het laagland kwam het lokaal tot smeltende sneeuw.

Wat betreft vorst kan de maand mei ook nog flink uitslaan. Soms komt het zelfs tot nog matige vorst, zoals in 1941. Op 3 mei van dat jaar werd de laagste minimumtemperatuur van de Benelux voor de maand mei gemeten: -6,4°C. Ook na de IJsheiligen van 11 tot en met 15 mei kan het op neushoogte (1,5 meter) nog vriezen. Zo werd het op 22 mei 1955 -0,3°C in Ukkel en registreerde De Bilt op 28 mei 1961 nog -0,2°C.

Zeker wanneer het lange tijd droog is, kan het bij heldere condities in de nacht boven droge oppervlakten zoals zandgronden flink afkoelen. De laatste veertig jaar zijn negatieve temperaturen in mei op de landelijke hoofdstations (Ukkel en De Bilt) echter een zeldzaamheid geworden. In De Bilt werd er tussen 1997 en 2016 geen enkele vorstdag in mei genoteerd en in Ukkel loopt de vorstvrije reeks al sinds 1981 onafgebroken door.

Weersverwachting (mei 2017)

Voorlopig hoeven we deze meimaand geen sneeuw, laat staan winterweer te verwachten. Wel draait vanaf maandag de stroming naar noordelijke richtingen en levert het kwik overdag een paar graden in. Ook de nachten worden rond het midden van de week weer kouder. In de nacht van dinsdag naar woensdag kan het kwik op meerdere plaatsen dalen tot rond het vriespunt.

Aan de grond wordt het nog enkele graden kouder en gaat het op uitgebreide schaal vriezen. Na donderdag wordt de stroming zuidelijk en raken we de kou in zijn geheel kwijt. Overdag klimmen de maxima dan naar waarden rond 20°C. We hebben dan te maken met flinke zonnige perioden, maar de onstabiliteit neemt ook toe waardoor er van tijd tot tijd forse buien kunnen vallen. Groeizaam weer dus!

Bronnen:

• knmi.nl
• meteo.be (KMI)
• meteolink.nl