Dunkelflaute: een uitdaging voor de energietransitie in de Benelux

Met de groeiende inzet op hernieuwbare energie staan landen in Europa, en ook in de Benelux, voor een belangrijke uitdaging: hoe houd je de energielevering stabiel tijdens periodes waarin zon en wind nauwelijks energie opwekken? Het fenomeen dat deze situatie beschrijft, staat bekend als dunkelflaute, een Duitse term die letterlijk “donkere windstilte” betekent. Het verwijst naar een weersituatie waarin er weinig zonlicht, amper wind en vaak lage temperaturen zijn. Voor de Benelux, waar de afhankelijkheid van duurzame energiebronnen groeit, vormt dunkelflaute een serieuze bedreiging voor de energielevering, vooral tijdens de wintermaanden.
- Volg de weerupdates op de voet via Facebook en X
- Volgen jullie al de weerberichten op Youtube?
- Bekijk het weerbeeld voor de komende dagen
Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als weeramateur of liefhebber van het weer aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s opladen.
Wat is dunkelflaute?
Dunkelflaute beschrijft een weersituatie waarin de natuurlijke energiebronnen zonne- en windenergie vrijwel volledig stilvallen. Dit gebeurt meestal in de winter, wanneer bewolking het weinige zonlicht blokkeert en hogedrukgebieden zorgen voor windstille condities. Tegelijkertijd gaat dunkelflaute vaak gepaard met lage temperaturen, waardoor de vraag naar energie juist stijgt.
Hoewel dunkelflaute een natuurlijk fenomeen is, vormt het een probleem nu landen steeds meer afhankelijk worden van hernieuwbare energiebronnen. In de Benelux, waar zonne- en windenergie een steeds groter aandeel innemen in de energiemix, legt dunkelflaute een kwetsbaarheid bloot: een tijdelijk gebrek aan energieproductie kan zorgen voor tekorten en hogere energieprijzen.

Waarom is dunkelflaute relevant voor de Benelux?
De Benelux heeft een unieke positie in Europa vanwege de hoge bevolkingsdichtheid, relatief beperkte ruimte en een energienetwerk dat sterk afhankelijk is van internationale verbindingen. Ondanks de inspanningen om over te schakelen naar hernieuwbare energie, blijven periodes van dunkelflaute een groot risico.
Het zeeklimaat van de Benelux biedt normaal gesproken voldoende wind, zelfs in de winter. Maar tijdens dunkelflaute domineren stabiele hogedrukgebieden het weer, waardoor er nauwelijks wind is en de productie van windenergie sterk daalt. Tegelijkertijd is zonne-energie in de winter al beperkt vanwege de korte dagen en de lage zonnestand.
Deze combinatie van weinig aanbod en hoge vraag naar elektriciteit, bijvoorbeeld voor verwarming, maakt de Benelux extra kwetsbaar. Vooral België, dat sterk afhankelijk is van geïmporteerde energie en nog in discussie is over de toekomst van kernenergie, voelt de impact van dunkelflaute. Nederland en Luxemburg kampen daarnaast met beperkte ruimte voor grootschalige oplossingen zoals energieopslag of nieuwe windparken.

Hoe vaak komt dunkelflaute voor in de Benelux?
Dunkelflaute is geen zeldzaam fenomeen in de Benelux. Hoewel de intensiteit en duur variëren, komen dergelijke perioden gemiddeld een paar keer per winter voor. In extreme gevallen kunnen deze periodes meer dan een week aanhouden.
Een voorbeeld hiervan is januari 2017, toen een langdurige dunkelflaute grote delen van Europa trof. In Nederland en België zakte de productie van wind- en zonne-energie tot een dieptepunt, terwijl de energievraag door de kou aanzienlijk steeg. Dergelijke situaties zetten het elektriciteitsnet onder zware druk en tonen aan hoe belangrijk het is om hierop voorbereid te zijn.

Winter 2024-2025
De winter van 2024-2025 bracht de Benelux in een uitdagende situatie. Tijdens deze periode zorgden langdurige dunkelflaute-omstandigheden voor grote uitdagingen. Hogedrukgebieden domineerden wekenlang het weer in Noordwest-Europa, wat leidde tot koud, bewolkt en windstil weer. Daardoor daalde de productie van zonne- en windenergie aanzienlijk, terwijl de vraag naar elektriciteit juist piekte door het intensieve gebruik van verwarming.
In januari 2025 noteerden zowel België als Nederland een recordvraag naar elektriciteit. Gascentrales draaiden op volle kracht om de tekorten aan hernieuwbare energie te compenseren, maar zelfs dat bleek niet genoeg om de volledige vraag te dekken. Dit veroorzaakte niet alleen grote druk op het elektriciteitsnet, maar leidde ook tot torenhoge prijzen.
Luxemburg, dat sterk afhankelijk is van ingevoerde energie, moest noodcontracten sluiten met leveranciers in Frankrijk en Duitsland. Toch stonden ook deze landen onder druk door soortgelijke weersomstandigheden, waardoor de internationale energiehandel niet de stabiliteit bood waarop doorgaans wordt gerekend.

Welke impact heeft dunkelflaute op de energietransitie?
Dunkelflaute legt een belangrijke zwakte bloot in de energietransitie: de afhankelijkheid van weersomstandigheden. Hoewel hernieuwbare energiebronnen zoals wind en zon cruciaal zijn voor een duurzame toekomst, kunnen ze niet continu energie leveren.
Tijdens dunkelflaute valt men vaak terug op fossiele brandstoffen, zoals gas of kolen, om tekorten aan te vullen. Dit staat haaks op de klimaatdoelen van de Benelux, die gericht zijn op het verminderen van CO₂-uitstoot en het volledig uitfaseren van fossiele energiebronnen. Daarnaast leidt dunkelflaute tot hogere energieprijzen voor consumenten, omdat de vraag het aanbod overstijgt.
Zonder aanvullende oplossingen kan dunkelflaute dus een remmende factor zijn in de overgang naar een duurzame energievoorziening.

Wat doet de Benelux om dunkelflaute te bestrijden?
De Benelux-landen werken hard aan oplossingen om de impact van dunkelflaute te minimaliseren. Energieopslag speelt hierin een sleutelrol. In Nederland zijn er al initiatieven voor grootschalige batterijparken die overtollige zonne- en windenergie kunnen opslaan. Waterstofopslag is een andere veelbelovende technologie. Dit proces maakt het mogelijk om hernieuwbare energie om te zetten in waterstof, die later kan worden gebruikt voor elektriciteit of verwarming.
België richt zich ook op thermische opslag, waarbij overtollige energie wordt omgezet in warmte die in de winter kan worden gebruikt. Luxemburg experimenteert met kleinschalige projecten, zoals thuisbatterijen en lokale netwerken, om de afhankelijkheid van het nationale elektriciteitsnet te verkleinen.
Naast opslag wordt ook gekeken naar samenwerking binnen Europa. De Benelux is verbonden met internationale elektriciteitsnetwerken, waardoor tekorten in het ene land kunnen worden opgevangen door overschotten in een ander land. Import van energie, bijvoorbeeld uit Scandinavië (waterkracht) of Frankrijk (kernenergie), is tijdens dunkelflaute vaak noodzakelijk.
Een ander belangrijk aspect is diversificatie van de energiemix. Naast wind- en zonne-energie moeten alternatieven zoals biomassa, geothermie en kleine waterkrachtprojecten een grotere rol spelen. België overweegt daarnaast om kerncentrales langer open te houden, gezien hun betrouwbaarheid tijdens periodes van dunkelflaute.

De rol van energie-efficiëntie
Energie-efficiëntie is misschien wel de meest directe en kosteneffectieve manier om de impact van dunkelflaute te verminderen. Door woningen beter te isoleren, slimme thermostaten in te zetten en het energiegebruik te optimaliseren, kan de vraag tijdens dunkelflaute worden beperkt.
Warmtepompen en warmtenetten worden steeds populairder in Nederland en België. Deze systemen kunnen de afhankelijkheid van elektriciteit verminderen, vooral tijdens koude periodes. In Luxemburg wordt gewerkt aan subsidies voor energiebesparende technologieën, zoals LED-verlichting en energiezuinige apparaten.

De toekomst van dunkelflaute in de Benelux
Dunkelflaute is een blijvende uitdaging in de energietransitie van de Benelux. Terwijl de regio grote stappen zet richting duurzame energie, toont dit fenomeen aan dat betrouwbaarheid en stabiliteit minstens zo belangrijk zijn als duurzaamheid.
De Benelux zal moeten blijven investeren in innovatie, internationale samenwerking en een diverse energiemix om dunkelflaute het hoofd te bieden. Het probleem is complex, maar niet onoplosbaar. Met de juiste maatregelen kan de regio niet alleen omgaan met dunkelflaute, maar ook een voorbeeld worden voor andere landen in Europa.
