Droogte, laatste stand van zaken!
Nu de hittepiek verder achter ons begint te liggen en het enkele dagen voorzichtig regende, lijkt droogte weer wat uit de actualiteit te verdwijnen. Dat is echter nogal voorbarig: uit alle cijfers blijkt dat het er deze zomer nog steeds slecht voorstaat. Hoe zien we dat allemaal? Deze blog werd opgesteld door Jorn Van de Velde, doctoraatsonderzoekers aan de Universiteit Gent.
Regen en grondwater: hoe staat het ermee?
Enkele van de eerste zaken om naar te kijken als het over droogte gaat, zijn de grondwaterstand en de aanvoer door regen. Deze helpen om snel te kaderen of er voldoende water beschikbaar is.
Als we bijvoorbeeld naar de grondwaterstandsindicator voor Vlaanderen kijken, dan zien we dat bij de laatste meting (2 juli) zo’n 44% van de meetpunten een lage tot zeer lage grondwaterstand had voor de tijd van het jaar. Zoals op de figuur te zien is, is nog niet zo erg als de zomer van 2020, maar alvast geen positieve situatie. Het is dan ook nog af te wachten in welke mate het weer van de maand juli deze standen nog meer naar beneden gehaald heeft.
Grondwaterstand is natuurlijk al een vervolgstap in ons watersysteem. Hoewel deze goed toont wat de situatie is, is het nog iets tastbaarder om naar de neerslag te kijken, die aangeeft wat er binnenkomt in het watersysteem. Op vlak van droogtes wordt neerslag gemonitord door middel van de SPI, of Standardized Precipitation Index, die aangeeft in welke mate de neerslag afwijkt in vergelijking met het normale klimaat.
In Vlaanderen wordt de SPI-3 doorgaans gebruikt. Deze vergelijkt de gestandaardiseerde neerslag over een periode van 3 maanden en is op de onderstaande figuur te zien. In de figuur is duidelijk te zien dat grote delen van centraal-Vlaanderen en West-Vlaanderen matig tot extreem droog zijn. In delen van Oost-Vlaanderen en in het oosten van Vlaanderen is de situatie momenteel nog normaal, maar ook daar kan het keren.
In Nederland wordt de SPI-1 courant gebruikt, waarbij de afgelopen maand vergeleken wordt met het langdurige klimaat. De SPI-3 en SPI-6 (die ideaal is om langdurige droogtes in kaart te brengen), zijn echter ook beschikbaar. Deze worden doorgaans door het KNMI berekend, waarop de Rijkswaterstaat deze samenbrengt met andere gegevens. Op de SPI-1-kaart voor Nederland, die op de onderstaande figuur staat, is duidelijk te zien dat, op enkele kleine punten na, de hoeveelheid neerslag de afgelopen maand te laag was.
De beperkte hoeveelheid neerslag wordt ook weerspiegeld in het neerslagtekort. Deze grafiek, die voor Vlaanderen overigens nagenoeg hetzelfde is, geeft aan in welke mate neerslag en verdamping in balans zijn. Dit jaar is alvast op weg een van de droogste jaren gemeten te worden, al zijn op dat vlak de records van 1976 nog niet gebroken. Niettemin zal, zoals het er voorlopig uitziet, deze zomer samen met de zomers van 2018, 2019 en 2020 verder mee het lijstje van droge jaren aanvoeren.
Wat is de impact van regen?
Het is dus droog, maar betekent dat dat de regen die valt een druppel op de hete plaat is? Het antwoord is helaas ‘ja’ in de meeste gevallen. Hier helpen de resultaten van het Curieuzeneuzen-onderzoek dat in Vlaanderen gevoerd wordt. In dit onderzoek worden door middel van bodemsensoren het bodemvocht, de bodemtemperatuur en meer in kaart gebracht, en dat in tuinen, natuurgebieden…
Voor de tuinen tonen enkele recente resultaten (zoals getoond in de onderstaande figuur, die eerst getoond werd in De Standaard) heel goed hoe neerslag wel voor een tijdelijke piek kan zorgen, maar de droogte zich niettemin verderzet. De watervraag van planten is namelijk heel hoog, aangezien het groeiseizoen volop bezig is. Dit belet de bodem om ‘terug op adem te komen’. Daarnaast worden de neerslagpieken ook nog afgetopt door de reeds uitgedroogde bodems. Een te droge bodem zal immers hard worden, waardoor regenwater moeilijker kan binnendringen.
Wat zijn de gevolgen voor het gebrek aan water?
Het is dus duidelijk dat de grondwaterstanden laag staan en dat er te weinig regen valt. Als er dan regen valt, is het effect heel beperkt. Dit zet zich vervolgens door in de rest van het watersysteem. Op de waterwegen is dit het duidelijkst zichtbaar: een groot deel van de waterlopen in Vlaanderen (figuur 6) heeft bijvoorbeeld een debiet dat zich bij de 5 tot zelfs 2% laagste debieten bevindt. Hoewel een verlaging van het debiet normaal is in de zomermaanden, heeft een té laag debiet grote gevolgen voor biodiversiteit en gebruik van de waterlopen.
Het gebruik van de waterlopen is nog belangrijker in Nederland, waar bv. de Rijn een belangrijke rol speelt in het transport. Zoals op de onderstaande figuur te zien is, zit de afvoer op de Rijn te Lobith ondertussen niet meer op een normaal niveau. Deze rivier is natuurlijk een speciaal geval, aangezien ze gevoed wordt door water uit de Alpen.
De gegevens over neerslag en grondwaterstanden kunnen hier niet zomaar mee vergeleken worden. Niettemin, de droogte is momenteel een probleem in heel West-Europa, wat de waterstanden op de Rijn goed weergeven. De lage waterstand op de Rijn heeft niet enkel een invloed op natuur en de economie: ze zorgt er evengoed voor dat zout zeewater makkelijker het binnenland intrekt. Dat is een meer verdoken probleem, maar kan op termijn voor moeilijkheden zorgen voor bv. de landbouw.
Gevolgen en vooruitzichten
Alle cijfers wijzen erop: het gaat geenszins goed met de waterstanden in Vlaanderen Nederland. De rest van de zomer kan het uiteraard nog alle kanten op, maar de situatie zal moeilijk volledig goed gemaakt kunnen worden. Dat zien we ook aan de reacties van het beleid: zowel in Vlaanderen als Nederland zijn momenteel verschillende maatregelen van tel, waarbij het de bedoeling is om toch spaarzamer om te kunnen gaan met water. Het is een lastige opgave, maar wellicht zullen er nog veel lastigere zomers volgen.
