Snelle temperatuurschommelingen: een groeiend risico door klimaatverandering

In een opwarmend klimaat nemen extreme warme én koude gebeurtenissen toe en vormen ze een groeiende bedreiging voor mens en natuur. Snelle temperatuurflips, abrupte overgangen van extreem warm naar koud of omgekeerd, laten nauwelijks tijd om te reageren, wat het risico op schade aan gezondheid, infrastructuur en landbouw verhoogt.

Wereldwijd hebben dit soort temperatuurflips al voor zware verstoringen gezorgd, zoals in Noord-Amerika (2012 en 2020) en Europa (2021). Een nieuwe studie, recent gepubliceerd in Nature, onderzocht hoe vaak deze extremen in de toekomst zullen voorkomen, wat de oorzaken zijn en welke gevolgen we kunnen verwachten. Hieronder vatten we de belangrijkste inzichten samen.

• Weerliefhebber? Volg ons via X en Facebook
• Volg de interessante weerberichten op Youtube

Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als weeramateur of liefhebber van het weer aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s uploaden.

Wat zijn snelle temperatuurflips?

Snelle temperatuurflips zijn plotselinge overgangen tussen extreem warme en extreem koude omstandigheden, of omgekeerd. Ook in de Benelux krijgen we hiermee te maken. Ze vormen een grote uitdaging door de beperkte tijd om ons aan te passen.

Warme-naar-koude flips gaan vaak samen met bewolkte, vochtige omstandigheden, terwijl koude-naar-warme flips eerder optreden onder droge en heldere luchten. De studie, die in april gepubliceerd werd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature, analyseerde observaties tussen 1961 en 2023 en gebruikte klimaatmodellen om toekomstige ontwikkelingen tot 2100 onder verschillende klimaatscenario’s te projecteren. Hierbij werd ook gekeken naar verschillen in blootstelling per regio en inkomensniveau.

Steeds vaker, intenser en sneller

Meer dan 60% van de door het IPCC gedefinieerde klimaatzones heeft sinds 1961 een toename gezien in de frequentie, intensiteit en snelheid van temperatuurflips. Deze trend zal zich naar verwachting verder uitbreiden. Onder het meest negatieve emissiescenario (SSP5-8.5) wordt een stijging van 6,73-8,03% in frequentie voorspeld, een toename van 7,16-7,32% in intensiteit, en een verkorting van de overgangsduur met 2,47–3,24% vergeleken met 1961–1990 tegen 2071-2100. Onder gematigde scenario’s (SSP2-4.5 en SSP1-2.6) blijven de stijgingen beperkter.

Hoe ontstaan temperatuurflips?

Tijdens een warme-naar-koude flip vermindert de stijging van de temperatuur, neemt de bewolking toe en stijgt het bodemvocht, factoren die samen zorgen voor afkoeling. Bij koude-naar-warme flips daalt de bewolking en neemt de instraling van zonlicht toe, waardoor de temperatuur sneller stijgt.

Daarnaast spelen grootschalige atmosferische patronen een rol. Golfachtige luchtdruksystemen voortgedreven door een meanderende straalstroom, bestaande uit afwisselende hoge- en lagedrukgebieden, sturen deze flips aan. Door klimaatverandering worden Rossby-golven krachtiger en straalstromen golvender, wat temperatuurvariaties versterkt en temperatuurflips waarschijnlijker maakt.

Met andere woorden, hoe meer de straalstroom meandert, hoe groter de temperatuurextremen op korte tijd kunnen worden.

Historische trends

Sinds 1961 zien we wereldwijd dat temperatuurflips frequenter en intenser worden, terwijl de duur van overgangen korter wordt. Tropische en subtropische regio’s zoals Zuid-Amerika, West-Europa, Afrika en Zuidoost-Azië ervaren de grootste toename, onder invloed van factoren zoals bodemverdroging, grotere atmosferische variabiliteit en ontbossing. In poolgebieden neemt de frequentie juist af door verminderde temperatuurverschillen tussen hoge en lage breedtegraden als gevolg van de versnelde opwarming van het Arctisch gebied.

De toenemende dreiging

Omdat temperatuurflips zich zo snel voordoen, laten ze nauwelijks tijd om te reageren. Dit vergroot de gezondheidsrisico’s, zeker voor kwetsbare groepen zoals ouderen en mensen met chronische aandoeningen. Ook energiesystemen komen onder druk te staan: bijvoorbeeld wanneer een warme winterdag plots gevolgd wordt door een koudegolf, wat kan leiden tot onverwachte pieken in de energievraag. Snelle temperatuurdalingen bedreigen landbouwgewassen, vooral wanneer planten vroegtijdig tot ontluiking komen en daarna getroffen worden door vorst. Denk aan de bloesems in Limburg...

Ongelijke impact wereldwijd

De toename in blootstelling aan temperatuurflips is niet gelijk verdeeld. Lage-inkomenslanden worden het zwaarst getroffen, vooral in Sub-Sahara Afrika en Latijns-Amerika. Hier is de infrastructuur vaak minder bestand tegen extreme weergebeurtenissen, wat de kwetsbaarheid verder vergroot. In rijke landen blijft de stijging meestal onder het gemiddelde, behalve in delen van het Midden-Oosten zoals Saoedi-Arabië.

Waarom emissiereductie essentieel is

De studie benadrukt ook dat stevige reductie van broeikasgasemissies cruciaal is om het tempo van temperatuurflips af te remmen. Onder het SSP1-2.6 scenario, met een ambiteus klimaatbeleid, zou de stijging in blootstelling beperkt blijven tot 21,9%, tegenover meer dan 100% onder ongunstige scenario’s. Ook een verbeterde voorspelling en waarschuwing voor temperatuurflips is nodig. Daarnaast kunnen lokale trends zoals verstedelijking en veranderingen in landgebruik een rol spelen in temperatuurfluctuaties, en verdienen die ook meer onderzoek.

Bekijk de paper zelf via: Wu, S., Luo, M., Lau, G.NC. et al. Rapid flips between warm and cold extremes in a warming world. Nat Commun 16, 3543 (2025). https://doi.org/10.1038/s41467-025-58544-5