Interview met René van Westen (2)

René van Westen werd in 2024 wereldnieuws met zijn studie over de AMOC (de Atlantic Meriodional Overturning Circulation), waarin hij modelmatig aantoonde dat deze in kon storten en wat de gevolgen daarvan zouden kunnen zijn. In het tweede deel van mijn interview met René van Westen duiken we uitgaande van zijn onderzoek dieper in de mechaniek van de AMOC om daarna te kijken naar de toekomstverwachtingen.

• Ontdek ons ook op Youtube (bijna 40.000 leden)

Inleiding

De processen van een AMOC-kanteling zijn onderwerp van een studie uit 2024 door René van Westen. Daarin simuleerden hij en de co-auteurs Michael Kliphuis en Henk A. Dijkstra, gebruikmakend van het Community Earth System Model (CESM), een kanteling van de AMOC. Vervolgens toonden zij de immense klimaateffecten van een dergelijke instorting aan.

Van Drijfhout kreeg je kritiek dat je model te simpel was.

‘De kritiek van Sybren ken ik absoluut, maar dan hebben ze niet helemaal het idee van deze studie begrepen. Het idee is: is er een kantelpunt in het klimaatmodel? Het ant­woord is: ja. Zijn er een heleboel mitsen en maren? Absoluut. Is het een realistische opstelling? Nee, totaal niet. Maar daar zijn we ook heel eerlijk over. Maar de opzet van deze studie was veel meer om te laten zien: wat zijn de effecten, hoe lang duurt het voordat de AMOC instort en kunnen we bepaalde indicatoren ontwikkelen om te zien of de AMOC richting het kantelpunt gaat, ja of nee? Die vragen konden we allemaal beantwoorden.’

Waar ben je nu op dit moment precies mee bezig?

‘Een heel belangrijke limitatie aan de vorige studie was dat er geen klimaatverandering in was meegenomen. Daarin bleven de CO₂-levels hetzelfde, we voegden alleen zoetwater toe. Aan de ene kant was het een heel rare modelopstelling, het is totaal niet relevant voor de hedendaagse situatie, maar wat we hierdoor hebben is een heel mooie nulme­ting. We kennen dus de effecten van de AMOC zonder effecten van klimaatverandering en kijken nu wat de gevolgen zijn als wél die effecten van klimaatverandering meespe­len. Stort dan de AMOC wel of niet in, zo ja, hoe werkt het dan? De AMOC-afname heeft een heel sterk afkoelend effect voor het noordelijk halfrond en voor Noordwest-Europa, alleen mondi­ale opwarming houdt dat weer een beetje tegen, dus welk effect is nu eigenlijk dominant?’

Heb je al een beetje zicht op de uitkomsten?

We laten verschillende scenario´s zien waarbij het wel of niet instort, maar de vraag is: wat is de waarheid? En dat weten we op dit moment niet helemaal. Fijn is dat we ondanks alle vanzelfsprekende beperkingen van de modellen nu wel kunnen doorrekenen: dit is een toekomstig scenario met een AMOC-ineenstor­ting, dan koelt het bijvoorbeeld af voor West-Europa onder klimaatverandering. Je krijgt dus dat de regionale temperatuur niet toeneemt maar afkoelt, daar tegenover een scenario waarbij de AMOC dus niet instort, en met opwarming.

Wanneer kunnen de uitkomsten verwacht worden?

‘We zijn nu met verschillende studies, die zijn opgestuurd en zijn nu in het preview-proces. Ik denk dat de eerste studie hierover misschien in mei uitkomt. Daarin hebben we specifiek gekeken naar temperatuurextremen boven Noordwest-Europa en Neder­land.’

Komt de meter zeespiegelstijging als AMOC instort door de smelt van het ijs op Antarctica?

‘Nee. De zeespiegel is niet vlak, daar zitten glooiingen in. En de AMOC zorgt ook voor een bepaalde glooiing in de mondiale zeespiegel, en als hij instort gaat die glooi­ing heel anders lopen. Die herverdeling van de glooiingen zorgt voor die meter zeespiegelstij­ging in de Atlantische Oceaan. Hierbij speelt dat de dichtheid van het water in de Atlantische Oceaan veel groter is dan op andere plekken, waardoor de waterkolom relatief laag staat. Als de AMOC wegvalt krijg je geen stuwing meer. In de kolom waarin de geostrofische balans [evenwicht tussen corioliskracht en de drukgradiënt] voorkomt herverdelen de hoge- en lagedrukgebieden zich eigenlijk.’ 

Loopt de golfstroom dichter langs de kust van de VS en Canada, als de AMOC verzwakt?

‘Dat kunnen we nog niet zo goed beantwoorden, want de modellen hebben onvol­doende resolutie om die golfstroom goed op te lossen. Afhankelijk van welk model dat je pre­cies pakt krijg je een ander antwoord daarvoor. Maar vorige week is er een studie van ons ge­publiceerd, waarbij we echt een fijnmazig model hebben en waarbij we de golfstroom wél een stuk beter hebben kunnen oplossen. Het lijkt erop dat hij ietsjes langer langs de kust blijft lopen.’

Speelt de corioliskracht nog een rol bij de golfstroom?

‘Ja, absoluut. Het gaat er natuurlijk over wanneer de golfstroom loskomt [van de oostkust van Noord-Amerika], het hangt ervan af wat de corioliskracht gaat doen, het heeft te maken met de vorticiteit. De mate van vorticiteit is heel belangrijk voor de corioliskracht.’

Ik vind de Rapid-grafiek niet bepaald verontrustend.

‘Stel je voor dat we nu het kantelpunt bereiken, ik hoop het natuurlijk niet trou­wens, dan duurt het nog zo’n honderd jaar voordat je een andere toestand bereikt.’

Maar de in­storting zelf vindt plaats in een paar decennia, en daarna ijlt het een beetje na.

‘Dat klopt, maar dat is wel belangrijk om al die effecten te krijgen. Stel je voor dat de AMOC nu instort, dan zul je de eerste tien twintig jaar daar weinig van merken. Maar na dertig, veertig vijftig jaar zie je ineens wel al die effecten, dan gaat die af­zwakking vrij snel. Maar dat is op dit moment niet aan de orde.’

De grafiek zegt natuurlijk niet of we een kantelpunt bereikt hebben.

‘Nee, dat weten we dus nog niet. Op dit moment hebben we er een indicator voor, ook in ons paper, dat het er niet op lijkt dat we al bij het kantelpunt zijn, maar dat we wel in die richting bewegen.’

Dat is toch wel een boodschap!

‘Dat is een hele boodschap. Het geeft wel aan dat we ons niet in de goede richting bewegen. Dat is het venijnige met die kantelpunten: je kan enkel aan je metingen vaststellen dat je over het kantelpunt heen bent, en dan ben je eigenlijk al te laat. Daarom zijn we er zo druk mee bezig om andere indicatoren te ontwikkelen, zodat we wél een goed waarschuwings­systeem hebben. Net zoals dat gebeurd is na de tsunami van 2004 in de Indische Oceaan, daarna zijn heel veel tsunamiwaarschuwingssystemen gelanceerd. Er is nu veel meer preven­tie, al die alarmen gaan af. Zoiets willen wij ook ontwikkelen voor de AMOC. Dan kun je veel beter met beleidsmakers communiceren: als we dit pad blijven volgen als mondiale samenleving, dan is het risico zo groot dat de AMOC instort. Die indicatoren hebben we nog niet maar we zijn er wel mee bezig.’

Heeft het warmere zeewater, specifiek op de scheepvaartroutes in de Noordelijke Atlantische Oceaan ook gevolgen voor de kracht van de AMOC?

‘Een sterkere opwarming van de oppervlakte temperaturen zal ongetwijfeld een effect hebben op de AMOC. Het water wordt namelijk lichter en kan minder goed wegzakken, dit kan mogelijk de AMOC verder verzwakken. Maar hierbij is ook wederom de vraag, hoe groot is dit precieze effect? Dat kunnen we nu nog niet beantwoorden.’ 

Het verhaal van de verzwakking van de AMOC loopt dwars door het klimaatverhaal heen, waarin we gewaarschuwd worden voor de opwarming van de aarde. Dat lijkt me best moeilijk communiceren.

‘Ja. Het is best wel een struggle die ik heb, hoe moet ik dat goed framen. Een heleboel mensen zeggen: opwarming, afkoeling, wat moet ik er eigenlijk mee? Onderhand is er zelf in mijn eigen hoofd meer rust hierover gekomen. We laten twee werelden zien, eentje waarbij de AMOC wel instort en eentje waarbij dat niet gebeurt. Bij het laatste scenario warmt de wereld verder op, bij instorting krijg je afkoeling, maar dat is alleen voor Noordwest-Europa, elders in de wereld warmt het gewoon op. Een instorting is dus niet fijn, en dan hebben we het alleen nog maar over de temperatuur. Daarnaast heb je ook nog minder neerslag en meer zeespiegelstijging, dus de temperatuur is niet het hele verhaal. Dat is ook goed om te beseffen. Als je naar de temperatuur alleen kijkt ga je veel te kort door de bocht.’

Is de globale verandering neutraal, bij zwakkere AMOC?

‘We zien wel een netto afkoeling maar die is niet groot genoeg om ons weer terug naar de pre-industriële periode te brengen. En alleen qua temperatuur zou je zeggen: het is verleidelijk dat het wat afkoeling met zich meebrengt, maar dat is verre van gunstig, want de mondiale klimaatverschuivingen die we zien zijn echt heel groot.’