1 november 2021 - 9 min. lezen
3 reacties 3

Wanneer de temperatuur onder het vriespunt daalt, spreken meteorologen over “vorst”. In de 21e eeuw wordt de maand november traditioneel en gemiddeld gezien gekenmerkt door de eerste vorst van het winterseizoen op grote schaal. In het verleden is het in november echter al wel eens flink koud geweest met zelfs volwaardige vorstperioden. Echter, in ons gematigde zeeklimaat, en zeker binnen de context van de opwarming van de Aarde, lijkt vorst in november steeds zeldzamer te worden. Maar hoe uitzonderlijk is vorst in november vandaag de dag dan eigenlijk geworden? Hoe frequent gebeurde dit in het verleden? En hoe veel minder komt het dan nu voor in vergelijking met vroeger?

Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als weeramateur of liefhebber van het weer aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s opladen.

Hoe zeldzaam is vorst in november geworden?

Wanneer valt de eerste vorst van het seizoen?

Laten we beginnen met een overzicht. De datum van de eerste waargenomen vorst, gemiddeld gezien over de periode 1901 tot 2020, wordt hieronder weergegeven. Er is daarbij voor zowel Ukkel als De Bilt een duidelijke verschuiving zichtbaar: de eerste vorst komt steeds later in het jaar voor. Voor De Bilt is die datum momenteel gevestigd rond begin november, voor Ukkel ongeveer half november.

In Ukkel werd vorst in november, tussen de periode 1901 en 2020, waargenomen gedurende 629 dagen. Op het station van De Bilt gebeurde dit gedurende 882 novemberdagen sinds 1901. Van de 3600 novembernachten tussen 1901 en 2020 waren er dan ook geregeld nachten bij (17.4% voor Ukkel en 24.5% voor De Bilt) met een temperatuur beneden 0°C. Maar betekent die verschuiving van de eerste vorstdag dan ook dat vorst in november steeds zeldzamer wordt?

  • Zelf meten wanneer de temperatuur bij u onder het vriespunt duikt? Dat kan met dit weerstation.
Datum van de eerste waargenomen vorst in Ukkel. Data van Ukkel (KMI) tussen 1901 en 2020.
Datum van de eerste waargenomen vorst in De Bilt. Data van De Bilt (KNMI) tussen 1901 en 2020.

Statistiek met overschrijdingskansen

Om op bovenstaande vraag te antwoorden kunnen we nog een stapje verder gaan en bekijken hoe vaak een minimumtemperatuur van 0°C in november in het verleden reeds overschreden werd. Om de hoofdvraag van het artikel duidelijker te beantwoorden gebruiken we hiervoor data voor Ukkel en De Bilt tussen 1901 en 2020 (en gecorrigeerd voor de open thermometerhut tot en met 1983). Hiermee berekenden we vervolgens een overschrijdingskans voor bepaalde temperaturen op een dag tijdens de maand november. Met andere woorden, we zochten de kans dat een minimumtemperatuur van, in dit geval, 0°C wordt overschreden tijdens een nacht in die maand.

We hebben deze kans geplot die als volgt geïnterpreteerd kan worden. De kans dat de minimumtemperatuur op een nacht in november beneden +15°C (horizontale as) blijft is nagenoeg 100% (verticale as). Dagen waarop de minimale temperatuur hier boven blijft, komen dan ook zeer weinig voor. De kans dat het op een nacht in november kouder wordt dan 0°C is ongeveer 17.4% voor Ukkel (bovenste box) en 24.5% voor De Bilt (onderste box). Voor -5°C is dit ongeveer 3%, voor -10°C nog lager.

Overschrijdingskans (verticale as) voor een minimumtemperatuur (horizontale as) in november. Data van Ukkel (KMI) en De Bilt (KNMI) tussen 1901 en 2020.

Aantal nachten per maand met vriestemperaturen

We kunnen met bovenstaande analyse van de overschrijdingskansen ook bekijken hoe vaak een bepaalde minimumtemperatuur overschreden werd. Dit zien we in de onderstaande figuur. Die geeft op de onderste as het aantal dagen weer in november waarop een bepaalde minimumtemperatuur wordt overschreden, aangegeven met de verschillende kleuren.

Een voorbeeld kan als volgt geïnterpreteerd worden. In Ukkel (linkse box) is er eens om de 40 jaar (verticale as) een maand november waarop de -2°C (rode bol) tijdens 5 dagen (horizontale as) wordt overschreden. Een ander voorbeeld stelt dat er in De Bilt (rechtse box) eens om de 120 jaar (verticale as) een novembermaand is met minstens 0°C als minimumtemperatuur (gele bol) gedurende 22 dagen (horizontale as). Hoe lager de temperatuur en hoe vaker deze waarde gehaald wordt, hoe zeldzamer logischerwijs de gebeurtenis dan ook te noemen is.

Herhalingsperiode (linkse as) voor het aantal dagen per maand (horizontale as) waarop een bepaalde minimumtemperatuur (kleur bollen) wordt gehaald tijdens de maand november. Data van Ukkel (KMI) en De Bilt (KNMI) tussen 1901 en 2020.

Rekening houden met het veranderende klimaat

Stijgende trend van de temperatuur

We zijn nu al een heleboel wijzer geworden, maar we hebben hierboven echter iets niet in rekening gebracht: het veranderende klimaat. Het is namelijk zo dat, indien we iets willen zeggen over hoe zeldzaam vriestemperaturen in november vandaag de dag zijn, data uit 1901 niet representatief zijn. Dit wordt duidelijk aan de hand van de onderstaande figuur. Er is een namelijk een stijgende trend zichtbaar wat betreft de gemiddelde minimumtemperaturen in november…

  • Hoe kunnen we ons voorbereiden op klimaatverandering? Ontdek het met dit boek!
De evolutie van de gemiddelde minimumtemperatuur tijdens de maand november. Data van Ukkel (KMI) en De Bilt (KNMI) tussen 1901 en 2020.

Komt vorst in november minder vaak voor dan vroeger?

In een volgende figuur plotten we dus de data op de dezelfde manier als eerder, maar nu splitsen we ze op in 2 referentieperioden. Dit worden respectievelijk de eerste (1901-1930) en laatste (1991-2020) 30 jaar van de datareeks. Daarop valt wel iets interessant te zien: er is namelijk een verschuiving van de overschrijdingskansen.

ijssculpturen

Voor Ukkel (bovenste box) bedroeg de overschrijdingskans bij een temperatuur van 0°C in november zo’n 23% in het klimaat van 1901-1930, voor De Bilt (onderste box) was dat ongeveer 33%. Voor het huidige klimaat (1991-2020) zijn deze kansen verschoven naar zowat 11% voor Ukkel en 16% voor De Bilt. Anders gezegd kunnen we stellen dat een novembernacht nu een grotere kans heeft op hogere temperaturen dan tijdens het vroegere klimaat. Met andere woorden: de kansen op warmere minimumtemperaturen zijn op beide plaatsen duidelijk gestegen…

Overschrijdingskans (verticale as) voor een minimumtemperatuur (horizontale as) in november in twee verschillende klimaten. Data van Ukkel (KMI) en De Bilt (KNMI) tussen 1901 en 2020.

In termen van de herhalingsperiode

Ook in termen van herhalingsperiode valt die verschuiving op. In de figuur hieronder zien we bijvoorbeeld dat er voor Ukkel (bovenste box) eens om de 10 jaar (verticale as) een novembermaand is waarop de absolute minimumtemperatuur -4°C (horizontale as) overschrijdt in het huidige klimaat (rode bol). In het vroegere klimaat was dat slechts eens om de 2 jaar (blauwe bol).

Dezelfde redenering kan gemaakt worden voor De Bilt (onderste box). In het vroegere klimaat kwam daar eens om de 10 jaar een novembermaand voor waarop de absolute minimumtemperatuur beneden -10°C daalde. In het huidige klimaat (1991-2020) is dit niet gebeurd en is de kans dus 0%.

Herhalingsperiode (verticale as) voor een absolute minimumtemperatuur (horizontale as) in november in twee verschillende klimaten. Data van Ukkel (KMI) en De Bilt (KNMI) tussen 1901 en 2020.

In termen van het aantal vriesnachten per novembermaand

Ook in termen van het aantal vorstdagen per novembermaand vallen de bovenstaande conclusies op. Onderstaande figuren maken dit duidelijk. Er is namelijk een dalende trend zichtbaar. In het begin van de 20e eeuw bedroeg het gemiddelde aantal zo’n 6 à 7 vorstdagen in Ukkel en 9 à 10 vorstdagen per novembermaand in De Bilt. Aan het begin van de 21e eeuw was dit aantal verder gedaald naar 3 à 4 vorstdagen voor Ukkel en 4 à 5 vorstdagen voor De Bilt.

Aantal vorstdagen in november te Ukkel. Data van Ukkel (KMI) tussen 1833 en 2020.
Aantal vorstdagen in november te De Bilt. Data van De Bilt (KNMI) tussen 1901 en 2020.

Ook tijd en plaats spelen een rol

Afnemende daglengte en zonnekracht

Naast het evoluerende klimaat, is het ook van belang rekening te houden met de tijd en dus de decade van de maand. Ten opzichte van het begin van de maand schijnt de zon namelijk significant minder lang op het einde van november. Dit terwijl ook de intensiteit van de inkomende zonnestraling al flink afneemt. Het is dan ook logisch dat de kansen op vriestemperaturen toenemen naarmate de novembermaand vordert.

Invloed van decade op behaalde minimumtemperatuur

Uit onderstaande figuur blijkt dan ook dat vorst in de derde decade van november logischerwijs het vaakst plaatsvindt. In de eerste decade bedraagt deze kans ongeveer 15% voor De Bilt en 9% voor Ukkel indien we de volledige dataset tussen 1901 en 2020 beschouwen. In de derde decade stijgen de kansen echter naar respectievelijk 31% en ongeveer 24%…

Overschrijdingskans voor een minimumtemperatuur van 0°C in november in de verschillende decades voor het klimaat van 1901-2020. Data van Ukkel (KMI) en De Bilt (KNMI) tussen 1901 en 2020.

Wordt vorst in november steeds zeldzamer?

Wordt vorst in november nu zeldzamer? Zoals hierboven duidelijk werd, zijn er verschillende manieren om uit te drukken hoe vriestemperaturen zich verhouden tijdens de maand november. We moeten dan wel rekening houden met het veranderende klimaat, met de decade van de maand en het aantal dagen in deze maand waarop de vorstgrens wordt overschreden. Des te lager die temperatuur, des te vroeger op de maand dit gebeurt en des te meer dagen waarop deze 0°C-grens overschreden wordt, des te uitzonderlijker de gebeurtenis te noemen is.

Minimumtemperaturen beneden 0°C komen geregeld voor in november, maar de kansen moeten wel in perspectief worden geplaatst. We zien namelijk dat de overschrijdingskans van vriestemperaturen en het aantal vorstdagen per novembermaand afgenomen is over de tijd en ze dus duidelijk minder vaak voorkomen dan tijdens de vroegere klimaten. Dit is uiteraard in lijn met wat te verwachten valt door de opwarming van de Aarde…

Sommige linkjes bevatten affiliate

Yoni

Door Yoni

Afgestudeerd geograaf aan de KULeuven en doctorandus binnen klimatologie/glaciologie aan de VUBrussel. Binnen NoodweerBenelux ben ik vooral bezig met het schrijven van artikels en het programmeren van tools om bepaalde weerelementen te voorspellen.


Verder lezen

Alles bekijken
10

Natte lente na een El Niño-winter

3 dagen geleden - 7 min. lezen

Winters slotoffensief in de Alpen

4 dagen geleden - 4 min. lezen