Hoe uitzonderlijk zijn tropische temperaturen in september?
Het stond al een aantal dagen in de weerkaarten en vandaag is het zover. Een sterk hogedrukgebied brengt met een sterke zuidelijke luchtstroming erg warme lucht met zich mee. Zo worden er vanaf vandaag opnieuw tropische temperaturen verwacht en beleven we dit jaar wel een erg hete zomerse periode in september. Het staat uiteraard buiten kijf dat de verwachtte temperaturen veel te warm zijn voor de tijd van het jaar, en dit zowel in België en Nederland.
Hoe zeldzaam en uitzonderlijk zijn deze hete tropische temperaturen nu eigenlijk nog tijdens een septembermaand? Zijn er vroeger ook zo laat nog tropische temperaturen voorgekomen? In dit artikel duiken we in de statistieken om deze vragen te beantwoorden.
UPDATE: Op 15 september 2020 werd het zowel in Ukkel als De Bilt meer dan 30 graden, dit zijn dus de meest laattijdige tropische dagen ooit.
UPDATE: begin september 2023 werd een zeldzame hittegolf gerapporteerd in Ukkel. Het werd dan op meerdere plaatsen gedurende meerdere dagen 30°C warm met enkele dagrecords.
- Volg de weerupdates op de voet via Facebook en Twitter
- Volgen jullie al de weerberichten op Youtube?
- Bekijk het weerbericht voor de komende dagen
Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als weeramateur of liefhebber van het weer aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s opladen.
Deel jouw eigen passie? Ben je geïnteresseerd om als vrijwilliger weergerelateerde artikels te schrijven? Contacteer ons dan via [email protected]
Hoe uitzonderlijk zijn tropische temperaturen in september?
Laattijdige tropische dagen in Ukkel en De Bilt
Om te beginnen sommen we even de huidige records op. De laatste keer dat tropische temperaturen zo laat voorkwamen op de officiële landelijke meetstations, was in 2016. Tijdens die maand werd het nog tropisch warm tussen 12 en 15 september op verschillende plaatsen in de Benelux. Ook in zowel Ukkel als De Bilt werden er tropische temperaturen gemeten. Voor De Bilt was 14 september 2016 toen de meest laattijdige tropische dag ooit.
In 1926, 1947 en 1961 werden in Ukkel nog tropische temperaturen gemeten op 19 september. Dit was echter in een open weerhut en dus moeten de waarden gecorrigeerd worden. Voor Ukkel blijft het record daardoor staan op 13 september 2016. Op de 14e werd het daar nipt geen tropische dag.
In onderstaande afbeeldingen worden de gegevens voor de meest laattijdige tropische dagen grafisch voorgesteld. Zowel voor Ukkel als De Bilt is hierin een duidelijk stijgende trend zichtbaar. Hoe uitzonderlijk zijn tropische temperaturen nu dan eigenlijk in september?
Statistiek met overschrijdingskansen
Om bovenstaande vraag te beantwoorden gebruiken we data voor Ukkel en De Bilt tussen 1901 en 2019 (en gecorrigeerd voor de open thermometerhut tot en met 1983). Hiermee berekenden we vervolgens een overschrijdingskans voor bepaalde maximumtemperaturen op een dag tijdens de maand september. Met andere woorden, we zochten de kans dat een bepaalde maximumtemperatuur wordt overschreden op een dag tijdens die maand.
We hebben deze kans geplot die als volgt geïnterpreteerd kan worden. De kans dat de maximumtemperatuur op een dag in september 10°C (horizontale as) overschrijdt is nagenoeg 100% (verticale as). Dagen waarop de maximale temperatuur hieronder blijft komen dan ook zeer weinig voor. De kans dat het op een dag in september warmer wordt dan 18°C is ongeveer 50% voor zowel Ukkel (bovenste box) als De Bilt (onderste box).
Voor 25°C is dit kleiner dan 10%, voor 30°C nog lager. Van de septemberdagen tussen 1901 en 2019 waren er dan ook maar enkele waarop een temperatuur van 30°C gehaald werd (20 in Ukkel, 5 in De Bilt). Nog hogere maximale temperaturen zijn dus nog uitzonderlijker.
Aantal dagen per maand met hoge temperaturen
We kunnen echter nog een stapje verder gaan en bekijken hoe vaak een bepaalde maximumtemperatuur overschreden werd. Dit kunnen we zien in de onderstaande figuur. Die geeft op de onderste as het aantal dagen weer in september waarop een bepaalde temperatuur wordt overschreden, aangegeven met de verschillende kleuren. Een voorbeeld kan als volgt geïnterpreteerd worden.
In Ukkel (bovenste box) is er eens om de 8 jaar (verticale as) een maand september waarop de 25°C (blauwe bol) tijdens 5 dagen (horizontale as) wordt overschreden. In De Bilt gebeurt datzelfde echter slechts eens om de 20 jaar (onderste box).
Rekening houden met het veranderende klimaat
Stijgende trend in de temperatuur
We hebben hierboven echter iets niet in rekening gebracht: het veranderende klimaat. Het is namelijk zo dat, indien we iets willen zeggen over hoe uitzonderlijk de huidige temperaturen zijn, data uit 1901 niet representatief zijn. Om te weten hoe uitzonderlijk de huidige tropische temperaturen in september zijn, moeten we hier dus rekening mee houden. Dit wordt duidelijk in de onderstaande figuur. Er is een namelijk een stijgende trend zichtbaar wat betreft de gemiddelde maximumtemperaturen.
Komen tropische temperaturen vaker voor dan vroeger?
In een volgende figuur plotten we dus de data op de dezelfde manier als eerder, maar nu splitsen we ze op in 2 referentieperioden. Dit worden respectievelijk de vorige (1961-1990) en huidige (1990-2019) dertig jaar van de datareeks. Daarop valt wel iets interessant te zien: er is namelijk een verschuiving van de overschrijdingskansen. Voor Ukkel (bovenste box) bedroeg de temperatuur behorende bij een overschrijdingskans van 50% tijdens het vroegere klimaat 18.3°C, nu is dat 19.1°C.
Anders gezegd kunnen we stellen dat een septemberdag nu een grotere kans heeft op hogere temperaturen dan tijdens het vroegere klimaat. Voor De Bilt (onderste box) zijn deze waarden respectievelijk 18.0°C en 18.9°C. Ook warmere temperaturen komen steeds meer voor. Met andere woorden: de kansen op extreme temperaturen zijn op beide plaatsen duidelijk gestegen.
Ook in termen van herhalingsperiode valt die verschuiving op. In de figuur hieronder zien we bijvoorbeeld dat er voor Ukkel (bovenste box) eens om de 10 jaar (verticale as) een septembermaand is waarop de maandelijkse maximumtemperatuur 30°C (horizontale as) overschrijdt in het huidige klimaat (rode bol). Een voorbeeld was september 2016. In het vroegere klimaat was dat slechts eens om de 30 jaar (blauwe bol). Dezelfde redenering kan gemaakt worden voor De Bilt (onderste box).
Ook tijd en plaats spelen een rol
Afnemende daglengte en zonnekracht
Naast het evoluerende klimaat, is het ook van belang rekening te houden met de tijd en dus de decade van de maand. Ten opzichte van het begin van de maand schijnt de zon namelijk al ruim anderhalf uur minder op het einde van september. Dit terwijl ook de intensiteit van de inkomende zonnestraling al flink afneemt. Het is dan ook logisch dat de kansen op heet weer afnemen naarmate de septembermaand vordert.
Invloed van decade op behaalde maximumtemperatuur
Uit onderstaande figuur blijkt dan ook dat tropische dagen in de derde decade van september onbestaande zijn. Ze zijn dus nog nooit voorgekomen in Ukkel of De Bilt. In de eerste decade bedraagt deze kans ongeveer 1.2% voor Ukkel en 0.3% voor De Bilt. In de tweede decade zakken de kansen echter naar respectievelijk 0.5% en ongeveer 0.2%. September 2016 was hier nog een voorbeeld van.
Tropische temperaturen buiten Ukkel en De Bilt
Uiteraard bestaat onze regio niet enkel uit de landelijke meetstations van Ukkel en De Bilt. In België staat voor zover bekend het record voor de meest laattijdige tropische dag buiten Ukkel op 21 september 2003. Toen werd er 30.4°C gemeten in Malèves-Sainte-Marie-Wastines (Perwijs). In Nederland is het record 20 september. In 2003 (31.2°C) en 1926 (30.7°C) werd het in Maastricht tropisch warm op die datum. Op een inmiddels verdwenen KNMI station in Sittard werd het op 10 oktober 1921 nog 30.1°C, maar over deze waarde is discussie door de opstelling van dit weerstation.
Temperaturen boven 30°C zijn uitzonderlijk in september
Hoe uitzonderlijk zijn tropische temperaturen in september nu? Zoals hierboven duidelijk werd, zijn er verschillende manieren om uit te drukken hoe uitzonderlijk de huidige temperaturen wel zijn. We moeten dan wel rekening houden met het veranderende klimaat, met de decade van de maand en het aantal dagen in deze maand waarop de bepaalde maximumtemperatuur wordt overschreden. Des te hoger die temperatuur, des te later op de maand dit gebeurt en des te meer dagen waarop deze maximumtemperatuur overschreden wordt, des te uitzonderlijker de gebeurtenis te noemen is.
Maximumtemperaturen boven 30°C blijven dus uitzonderlijk in september, maar de kansen moeten wel in perspectief worden geplaatst. Tussen 1901 en 2019 waren er in Ukkel en De Bilt respectievelijk slechts 20 en 5 tropische septemberdagen, maar we zien echter wel dat de kans op zulke extremen toegenomen is over de tijd. De laatste keer dat het zo laat zo heet werd is dan ook niet zo heel lang geleden, namelijk in 2016. Benieuwd of de records tijdens deze meerdaagse opnieuw zullen sneuvelen!
