30 oktober 2016 - 7 min. lezen 0 reacties

2016 loopt stilaan op zijn einde. De laatste twee maanden van het jaar staan voor de deur. Het viel de laatste weken op hoe snel de dagen zijn gaan korten. ‘Korte dagen’ betekent ook direct ‘lange nachten’. En hoe helderder deze zijn, hoe liever wij het hebben. De heldere nachthemel biedt een sprankeltje licht in de donkere periode die nu voor de deur staat. Lees even mee wat er de komende maanden zoal te zien is.

Maankalender voor november

Maanfasen november 2016
De maanfasen in de maand november van 2016.

Bij de start van de maand zien we een kleine maansikkel die langzaamaan toeneemt. Op 7 november mogen we het eerste kwartier verwelkomen. Vorige maand keken we naar een supermaan op 16 oktober. Deze maand mogen we op 14 november nog een supermaan verwachten die net samenvalt met de stand in het perigeum: de afstand tussen de aarde en de maan bedraagt 363.000 km, wat de dichtste afstand is tussen de twee hemellichamen. En ditmaal geeft dit een extra speciaal effect: een echte súper supermaan! Meer hierover leest u in dit artikel.

Het laatste kwartier volgt op 21 november. De maan bevindt zich op 27 november het verst van de aarde, het apogeum (406.000 km). De maan lijkt kleiner vanaf de aarde gezien, al is er maar een klein deeltje van de afnemende maan zichtbaar. En zo sluiten we de maand af met een nieuwe maan.

Overzicht nachthemel november

Op dinsdag 1 november kan men op Jupiter de schaduwen van de manen Europa en Ganymedes waarnemen. De twee manen bevinden zich op dat moment tussen de zon en de planeet Jupiter. Al heeft men wel nood aan een redelijk grote telescoop om dit te kunnen waarnemen. Wie daarover niet beschikt, kan beter kijken naar het eerste zichtbare sikkeltje van de maan.

Op maandag 7 en 21 november staan alle grote manen van Jupiter ten oosten van de planeet. Vanaf Jupiter zien we dan Io, Callisto, Europa en Ganymedes. Jupiter bevindt zich maar 13° boven de horizon. In tegenstelling tot de schaduwen van de manen, is dit wel al waarneembaar met een goede verrekijker op voorwaarde dat men een goed en helder zicht heeft op de horizon. Op woensdag 9 november krijgen we het tegenovergestelde: de manen bevinden zich allemaal ten westen van de planeet Jupiter.

Jupiter en zijn manen op 7 en 9 november 2016
Op de linker afbeelding is te zien hoe alle manen zich ten westen van Jupiter bevinden op 7 november (gezien vanop Jupiter). Op de rechter afbeelding, twee dagen later op 9 november, zien we de manen ten oosten van Jupiter. (hemel.waarnemen.com)

Mercurius bevindt zich op 11 november in het aphelium van zijn baan. Dat betekent dat Mercurius nu het verst van de zon verwijderd is. De afstand bedraagt 69,817 miljoen kilometer of 0,467 AE (Astronomische Eenheden).

De komeet 323P/SOHO staat op 23 november in het perihelium en bevindt zich dus dicht bij de aarde. Helaas is de komeet niet zichtbaar vanuit de Benelux. Deze komeet beschrijft een elliptische baan met een omlooptijd van 4,2 jaar. Doordat de komeet zich dicht bij de zon bevindt en zelf weinig licht terugkaatst, is de waarneembaarheid zeer gering.

Op 29 november is Struve’s verloren nevel (nevel NGC1554) goed terug te vinden aan de nachthemel. De nevel bevindt zich in het sterrenbeeld Stier. Iets na middernacht staat die op 57° boven de horizon en dus best waarneembaar. Door de afwezigheid van maanlicht (nieuwe maan) en mits gunstige weersomstandigheden is het mogelijk om de nevel waar te nemen. Al heeft men wel een behoorlijke telescoop nodig om iets van details waar te kunnen nemen.

Struve's verloren nevel (NGC1554)
Deze foto van NGC1554 of Struve’s verloren nevel werd in 1994 vastgelegd. DSS (Digitized Sky Survey)

De maankalender voor december

Maanfasen december 2016
De maanfasen in de maand december van 2016.

November eindigt met een nieuwe maan zodat we net na Sinterklaas op 7 december de helft van de maan kunnen aanschouwen aan de hemel. Exact een maand na de supermaan van 14 november mogen we opnieuw een supermaan verwachten, want de maan wordt vol op het moment dat ze zich in het perigeum bevindt. Hiermee eindigt de opeenvolging van de drie supermanen van oktober, november en december. Wat een afsluiter van 2016! En een nóg betere afsluiter… We gaan het jaar uit met een nieuwe maan. Dat betekent dat het vuurwerk nog zo goed te zien zal zijn zonder ‘hinder’ van maanlicht.

Overzicht nachthemel december

Op zaterdag 10 december is Saturnus in conjunctie met de zon. Dit betekent dat Saturnus zich achter de zon beweegt waardoor de planeet vanaf de aarde voor een tijd niet meer te zien is.

Mercurius wordt vanaf 11 december de avondster genoemd. De planeet staat 21° van de zon en gaat maar 1,2 uur na het ondergaan van de zon verdwijnen aan de horizon.

Op zondag 25 december, op Kerstdag, staat Mercurius in het perihelium. Mercurius bevindt zich dus het dichtst bij de zon op een afstand van ongeveer 16 miljoen kilometer of 0,308 AE (Astronomische Eenheden). Drie dagen later, op 28 december, komt Mercurius in benedenconjunctie. Dit betekent dat Mercurius tussen de zon en de aarde komt te staan. Bovendien staat de planeet dichter bij de aarde dan bij de zon.

De meteorenkalender

Tauriden

Op zondag 6 november bereikt de meteorenzwerm Tauriden noord zijn hoogtepunt omstreeks 6 uur ‘s ochtends. Deze zwerm produceert gedurende een lange periode van 22 dagen slechts 5 meteoren per uur. De meteorensporen zijn goed zichtbaar aangezien ze trager bewegen en soms lijken op echte vuurballen. Gelukkig vormt de maan geen storende factor. Daarnaast zijn er ook nog sporadische meteoren zichtbaar die afkomstig zijn van andere meteorenzwermen. Deze trekken het aantal op naar 22 waarneembare meteoren per uur. Op zondag 7 november bereikt de meteorenzwerm Tauriden zuid zijn hoogtepunt omstreeks 6 uur ‘s avonds. We krijgen een gelijkaardig verhaal als zijn de Tauriden noord: weinig meteoren, maar als ze zichtbaar zijn, vallen ze op door de lange sporen.

Geminiden

Op dinsdag 13 december bereikt de meteorenzwerm Geminiden zijn hoogtepunt omstreeks 22.15 uur. Omstreeks 02.30 uur staat de radiant op zijn hoogste punt aan de hemel op 70°. Er worden zo’n 120 meteoren per uur verwacht. De meteoren dringen onze atmosfeer binnen met een gemiddelde snelheid van 35 km/s. De aarde begeeft zich gedurende enkele dagen door deze stofwolk, maar de piek duurt vaak niet langer dan 21 uren. Bijzonder is dat deze stofwolk niet afkomstig is van de restanten van een komeet, maar van een planetoïde Phaethon. Mogelijks is Phaethon een uitgedoofde komeet, al is dit niet zeker.

Helaas zien we op de maankalender van december dat de maan op dat moment volledig wordt belicht door de zon. Uiteraard bemoeilijkt dit de kans om alle meteoren waar te nemen. Enkel de helderste meteorensporen zullen zichtbaar zijn. Men schat het aantal zichtbare meteoren op slechts 35 per uur, een pak minder dus dan wat we onder andere omstandigheden zouden kunnen zien. Maar dit neemt niet weg dat het wel eens de moeite is om de hemel in de gaten te houden.

Meteoor van de Geminiden
Deze foto van NGC1554 of Struve’s verloren nevel, werd in 1994 vastgelegd. DSS (Digitized Sky Survey)

Andere meteorenregens

Drie andere meteorenregens vinden plaats in november: I-Aurigiden (dinsdag 15 november), Leoniden (17 november) en de α-Monocerotiden (21 november). In december kunnen we de Ursiden (donderdag 22 december) waarnemen. De datum tussen haakjes geeft telkens aan op welke dag het hoogtepunt van elke meteorenzwerm te zien is.

Niet vergeten!

De winter staat voor de deur. Op 21 december verwelkomen we het wintersolstitium, een moeilijk woord voor de winterzonnewende. De zon staat tijdens het wintersolstitium in het laagste punt (midwinter) en beschijnt onze streek dus een pak minder dan tijdens de zomer. Nu is de winter echt gestart. We zullen zien of we dit ook buiten aan den lijve ondervinden. Op moment van schrijven wordt er nog druk gespeculeerd over de komst van de winter.

Bronnen: NASA & hemel.waarnemen.com

Gastblog

Door Gastblog

Expert in weer en klimaat of een ander boeiende niche in de wetenschap? Geregeld worden wetenschappers aan het woord gelaten via een gastblog.


Verder lezen

Alles bekijken